We antreju przi kafeju. „Jak sie woda sióngało”

W poszczególnych odcinkach prezentujemy pokonkursowe prace Regionalnego Konkursu Literackiego „Ze Śląskiem na ty”. Imprezę od 27 lat organizuje Łubniański Ośrodek Kultury.

Marcel Skrzypiec z kl. VI ZSP w Kup
opiekun: mgr K. Sowa
XIX Regionalny Konkurs Literacki „Ze Śląskiem na Ty” – Łubniany 2012

„Jak sie woda sióngało”

Miynskóm w małej miejscowości powiatu namysłowskiego, co nazywoł sie Ładza. Móm dwanołście lołt i dowiejdziołch się, ze nasa wiejś przed wojnóm nazywała sie Salzbrunn, co idzie tłumacyć dzisiej dosłownie słónoł studnia. Na starych widokówkach, jescy sprzed wojny, chtore były wydane w tamtych casach, je namalowany herb nasej wioski (kserokopia z przedwojynnej widokówki ). Herb i piyrwejsoł nazwa mojej wsi mie zaciekawiyły, ze zejch postanowiył łopisać, jak pierwej siyngano woda ze studnie. Nołprzód musiołch sie kans ło ty siónganiu dowiejdziejć, a ło ty łopejdzieli mi ołpa i tata. Co jescy łostało ze dołwnych sposobów pobiyranioł wody, pokazują fotografki, chtore zejch zrobiył w sómsiejdnich wsiach.

A jes to studnia ze żurawiy. Studnia jak kozdoł innoł, ale ciekawy je tyn żuraw. To ze to żuraw to wia łod taty. Wytłómacył mi, ze tym żurawiy wycióngało sie woda ze studnie. Bo to taki patynt fajny co sło leko wycióngnonć wiadro wody , a przi głambokej studni nie było tak ajnfach. Camu zwoł sie jak ptołk? Stoji na jednej nodze, je chudy i dugi, moł dugi dźób. Łodpatrzóny łod natury. Żuraw zrobiony był na zasadzie wołgi, jedna ruboł bołlka była wkopano doś głamboko do ziymie i dwa dróngi. Jedyn dróng był dussy, na końcu mioł ciynzarek z bloków abo jakygo zielastwa, sparty był na bolce. Drugi dróg, na chorym wisiało wiadro do nabiyranioł wody, nazywało się próngło i było przicepióne do dussego drónga. W niechtorych studniach wiadro wisiało na próngle na hołku abo na lyncuchu. Zeby nabrać wody,to trza próngły mocno pocióngnąć na doł do studnie, ale za to nazołt , połne wiadro wody wycióngało się blank leko. Takoł studnia nojd zejch w Dómbrówce Dolnej.

Piyrwej jak mieli jakoł gospodarka w dóma , trocha krowów i innej gadziny, to wody potrzebowali kans: do pojynioł i do dómowych spraw, do pranioł i do warzynioł tes. To wiadrów dziynnie z takej studnie trocha natargać musieli i kozdy patynt do lekygo wyciónganioł wody ze studnie był na miara dzisiejszego hydrofora, chtorego dzisiej mało chto moł. Dzisiej idziymy do łaziynki, łodkróncómy kran i lejci woda, bo kozdoł wioska moł wasserlajtóng. Piyrwej z dostarcyniym wody do dóm to nie było tak leko. Trza ta studnia na samy pocóntku było wykopać . Jak budowali dom, to nołprzód kopali studnia, zeby woda do murówki miejć. Ołpa mi gołdoł, ze to nie było tak byle dzie studnia kopać .

Byli we wsiach tacy chłopi, co za pómocóm wierzbowego patyka , łodpowiednio trzimanego w rankach, umieli nojś, dzie je nołlepsy plac do kopanioł studnie. Trza było trefić na zyła wodnoł, co dołwało pewność ze kopaniy studnie be miało syns i dobrej wody w niej be kans. Bo robota przi kopaniu to wysiłek był mozolny! Wszystko robióno łopatóma , a potyn jak jus było głambiej to piołsek do wiaderków ciepali i trza było miejć na trójnogu taki kołowrotek , co powrozym te wiaderka ze piołsky wycióngoł na wiyrch. Trza było zarołs betónowe kryngi wstawiać, zeby ziymia sie nie zawołlała . Dołwniej jak nie było kryngów betónowych, to trza było ściany studnie cegłóm wymurować . Takoł studnia je do dzisiej u mojygo ołpy . Kopaniy takiej studnie trzwało niekiedy dobry tydziyń abo i duzej, zalezy jaki grónt sie napotkało, a robota musiała być solidnie zrobiónoł, bo studnia była na całe zyciy i dla nastympnych pokolyń. Studnia z dobróm wodóm była dumó gospodołrzi i tych co jóm zbudowali. Dobroł woda przi praniu yno chwołlyła gospodyni i goście co w upalny dziyń abo przi robocie napić sie z niej miejli sposobność. . Jak studnia była jus gotowoł, to łostało wyciónganiy wody na wiyrch. Rózmajcie się woda wycióngało. Sposobym wyciónganioł wiadrów wody ze studnie był krołp, a wyglóndoł tak, jak na fotografce.

Krołp to był dugi mocny śtil, na kóńcu chtorego był hołk i tam się zawiysało ajmro do nabiyranioł wody. Poła takej studnie, przeważnie była przikrytoł klapóm na yno, a drugoł poła była do łotwiyranioł. Ciynsky było wyciónganiy połnego wiadra wody ze studnie, trza było mocnego chłopa do tej roboty, besto w niechtorych gospodarkach nad studnióm były kołowrotki . To był lyncuch nawiniynty na drewniany bołlek z korbóm. Nołlepsy był taki dambowy abo ze innego hartholcu , wtedy starcył na dugi cas , nie wyrołbioł sie tak wartko przi dziynnym naciónganiu.

A taki echt łobrołzek idzie jescy łoglóndać we Ugianach. Ale ta technika z wydobywaniym wody sła naprzód . Ludzie wymyślali udogodniynia, choć pomysł był stary jak odlewnictwo metalu. Były to plómpy, chtore wszyscy dobrze znołcie. Miały łóne rozmajte wielkości i kształty. Ajnfachowoł budowa i lekoł obsługa była ułatwjyniym luckygo zywota.

Fajnoł plómpa, dzie woda wyciykała z gamby łod ryby, nojd zejch w jednym z łogródków w Krziwej Górze.

Był dostatek wody, było zyciy. Woda to zyciy, bez niej sie nie dało przetrzwać. Ludzie na ta wdziyncność z posiadanioł dobrej studni i dobrej wody w niej śpiewki ukłołdali . Jedna z nich brzmi tak:

„Głambokoł studziynka , głamboko kopanoł,
a przi niej Kasiyńka jak wymalowanoł.
Przi studziynce stoła , woda nabierała,
ło swojym Jasiyńku, ukochanym myślała
Zebym cie, Jasiyńku, choć rołz łobołcyła,
to bym do studziynki za tobą wskocyła.
Najpierw bym rzuciyła tyn biały wiónecek ,
com sobie uwiła ze samych rózycek.
Ucałuje listek, syroki dambowy,
razym z pozdrowjyniym rzuce go do wody.
Zanieś go studziynko, do Jasiyńka mego,
powiydz mu łodymie , ze cekóm na niego.”

Starziki znajóm łod downa, tak jak my wszyscy znómy dzisiej, studziónka we Dómbrówce Ugiańskiej. Jej uzdrawiające źródełko, co jak prawie wierzis, to ci pómoze i cie wylycy! Dzisiej dołwnych studniów urok łostoł jus yno taki, ze ludzie majom w łogródkach studnie na cjyrda, a nie do uzytku. Niby wyglóndoł tak samo, moł dasek i korba jak dołwniej, ale to je yno na łozdoba. Z takej studni łogródka nie podlejes. Dzisiej mało chto zadołwoł sie tyn trud, zeby studnia wykopać, wypómpać z niej woda rołz za razy, coby woda w nowej studni sie wyklarowała i nadołwała do uzytku. Jak jus studnia moł być, to zawołoł się firma, co studnie wierci i całoł robota robi łod pocóntku do końca. To coś na wzór studni głambinowych, z chtorych wszyscy mómy dzisiej woda w kranach. Te studnie głambinowe sóm bardzo głamboky , wierci jy takoł masina, co rury wewiercoł do ziymie bardzo głamboko. Tam je nołlepsoł woda i jes jej na tyle, co styknie na całoł wioska abo jescy dloł nastypnej. A dzie te dołwne studnie i studziónki , z chtorych woda była tak smacnoł i pokrzepiyniy dołwała w upalne dni? Jak mi to wszystko łopowiadoł ołpa i tata, jak to kiedyś było, to my mómy tera w zyciu udogodniynia . Pomyślejć, ze sóm kraje na świejcie, co majóm mało wody i musóm jóm śporować kozdego dnia. Pokazujóm w telewizorze, jakoł to je przed nich kómedyjoł, przez co chorujóm i jak musóm łó nia walcyć z naturóm . Wjync ciesmy się z tego dobrodziejstwa, jaky płynie dó nołs ruróma, a potyn z kranu do śklónki. Pamiyntejcie: NIE MARNUJCIE WODY!!!