W poszczególnych odcinkach prezentujemy pokonkursowe prace Regionalnego Konkursu Literackiego „Ze Śląskiem na ty”. Imprezę organizuje Stowarzyszenie na Rzecz Wspierania Inicjatyw Kulturalnych w Gminie Łubniany ANIMATOR.
Autorką pracy jest Karolina Kampa ze Szkoły Podstawowej w Starych Siołkowicach. Praca wyróżniona w Regionalnym Konkursie Literackim „Ze Śląskiem na ty” – rok 2022.
Z murów mojygo dómu wysły jus śtyry pokolynia. Zacynajónc łod mojygo pra pra pra ołpy Alojza, ołs dó mie. Piyrwej stołwianiy chałpy nie było taky proste jak dzisiej. Ołpa Kubis erbnył gróndśtik łod swoich łojców, na chtory było yno pole. Ulica na chtorej tera mjyskóm dołwniej była yno drógóm polnóm i mjyskoł yno jedyn sómsiołd. Ołpa Kubis upar się, ze na polu wybuduje dóm. Postanowjył swjyś materiał i zacóńć budować. Furmankóm zwoziył cegły z cegielni z Popilowa, a bloki na fundamynty robiyli sami. Trza było prziwjyś piołsek z dołów furmankóma i zgasić wołpno. Polegało to na tym, ze miynsało się wołpno z wodóm takimi specjalnymi grabjóma tak dugo, ołze zrobjyła się ganstoł masa a wszystko to robjyło się z pozbijanych desek w wykopanej dziurze. Pjyrwej jedyn drugymu pómołgoł: ciejśla murołrzowi a murołrz dachdekrowi. W tamtych casach ło prónd było ciynsko a betóniarki zołdyn na łocy nie ujrzoł. Wszystko trza było robić samymu, rzykać ło pogoda ale tes pomocne i mocne rance do roboty. Stołwianiy chałpy zacynało się łod wykopanioł fundamyntów a wszystko trza było kopać łopatóma i łómóma, bo ziymia była rózstomajtnoł.
Jak jus wykopali fóndamynty, to musiejli pozbijać z desków i wylicyć wszystky eki w chałupie, zeby dóm stoł do wołgi i wszystko było w miara proste. Coby wszystko było do wołgi, to trza było miejć ślałchwołga, z chtoróm robiyło sie dobre pomiary i tak tes robiyło sie fóndamynty i wandy. Mój dóm moł tes piwnica, a to tes nie było tak leko zrobić, jak jus sie wykopało fóndamynty, to potyn ściany piwnicy, a jak były gotowe, to trza było na łokoło odkopać, zeby zrobić dichtóng. To zaś polegało na tym, ze prziwoziyło się smoła, stołwiało na cegłach, a pod nimi robjyło się łognisko, coby łozgrzołć ta smoła. Nióm potyn malowało się ściany piwnicy łod ałsyn pyndzlóma, zeby zadichtować całoł piwnica, coby gróntwasser nie dostoła się rajn do piwnicy. Dziynka tymu ta piwnica je do dzisiej suchoł i dicht.
Po zrobjyniu piwnicy robjyło sie daka, a to niestety trzeba było robić ryncznie całoł malta (pjyrwejsy betón,zaprawa) trza było w ajmrach nosić. Po zrobjyniu daki trza było jakiś cas łodcekać, a potyn jus stołwiało się ściany chałpy cegłóma, chtore były prziwjejzióne furmankóma z jedynej cegielni w ty richtóngu. Potyn robjyło się tak zwany stop. Z tym tes niekiedy było kómedyjej, bo to zaś polegało na ukłołdaniu belek drewnianych, a pomiędzy niymi dołwało się trzcina, zeby było cieplej w zima. To zaś wszystko zabijało się deskóma, a trzcina tes trza było jakoś przimóntować małymi drótóma i tak powstała daka (strop).
Potyn sło myślejć ło ścianach pjyntra, czyli śtufa, na chtorej tera mjyskómy. Jedna izba na pjyntrze tes była całoł murowanoł, miała daka, no i murowane były tes scyty chałupy, a to robiyło się dopiero jak jus był dach. Z tym to tes nie była prostoł sprawa bo wszystky belki, krokwie, łaty i murłaty trzeba było wcióngać na dach rankóma na specjalnych powrozach flasiynzugym. Na dach dołwało się betónowoł dachówka, a potyn trza było murować scyty i doklejać wszystky dachówki.
Nastympnych zorgów przisporzyły łokna i dwiyrza, bo to tes musioł stolołrz richtować, chtory był yno jedyn we wsi i trza było się nołprzót nacekać, ołze zrobjył.
Dóm łogrzewało się piecóma kachlowymi, bo nie było łogrzywania cyntralnego. Kałzdoł izba miała swój piec, a kiedyś to nie było tak jak tera, miyskało się w dwóch izbach, resta nie była łogrzywanoł. Gołdało sie, ze tak było zdrowiej do spanioł, kómu było zimno łobaturzył sie pierzinóm.
Za casow mojego pra pra pra ołpy miyskało u nołs kans ludzi kómoro, bo ludzie nie miejli swoich dómów, to sukali chociaż jednej izby do pomjynskanioł. A ze ołpa mioł dzie mitrować, bo chałpa mioł wielkoł, bo 23 mejtry dugoł i prawie 10 mejtrów syrokoł, to izbów tam było kans. Kołzdy mioł swój kónt i zołdyn zołdnymu nie zawołdzoł, wszyscy starali sie zyć w zgodzie.
Pra pra ołpa z ołmó zyli dorywczo z nielegalnego gartengeszeftu. Nie doś, ze sprzedołwali łowoce ze włołsnych zniw, to jescy dołwali robota wjejlu ludzióm ze wsi. Cansto po owoce i gymiza przyjyzdzali ludzi ołze zza miedzy, cyli okolic Chrościc i Popilowa.
W tamtych casach miejli jus tes takoł wygoda, ze nie musiejli nosić wody we wiadrach, yno miejli plómpa, chtoroł pómpała woda prosto na grzóndki. To tes było bardzo ułatwjynie, ale to musiało wszystko jus być przemyślane w casie budowy dómu, bo w piwnicy sła rura przez całoł syrokość dómu, chtoroł była podłóncónoł do studni, z ktorej pómpowało się woda na warzywniołk. Studnia była z jednej stróny chałpy, a cały łogródek z drugiej, dlatego musiało to być jakoś połóncóne. Jak jus pra pra pra ołpa Alojz się zestarzoł to przekołzoł wszystko pra pra ołpowi- Brunowi, chtory to dalej wszystko mioł i na tym robiył, yno wtedy jus musioł ło wszystko sóm się starać, bo nie było jus ludzi do roboty, ani mitrów. Mjynskoł ze swojó kobjytó, mojó pra pra ołmó Gerdó. Z casy zacyli maniej robić na łogródkach i przestołwali sprzedołwać zniwa na wiejś. Miejli prawie tejla uprołw, łowoców i warzyw, ile sami zjejdli.
Zyło im sie dobrze (trza pejdziejć jasno i tu zaznacyć, ze świgry mjyskali łod nich daleko, kołzdy zył dla siebie a spotykali się jedynie na niedziejlne kafeje, jak chtorołś z gospodyń upiekła gynał kołołc).
Po powstaniu łobok nołs przedszkola jako mitra zamieszkała z nami Tereska Kampa. Była to bardzo miłoł przedszkolanka, chtoroł szukała swojego kónta, a moja pra ołma była w stanie jej to zapewnić. Mitowała łóna wtedy dwie izby- kuchnia i wołnzimmer. Była z nami ołs do casu wesela mojej mamy, cyli jak to łobliyć to jakieś 50 lołt. Była dla nołs jak rodzina, mamie zdarzało się nawet niekiedy nazywać jóm ołmó. Joł niestety znóm jóm yno ze zdjyńć na jej dynkmalu, chtory do dziś flejgujymy, bo stali my się dla Tereski jedynóm familjó.
Po przekołzaniu chałupy mojymy ołpowi trza było zrobić generalny rymónt, bo wszystko jus było stare, zuzyte i zniscóne. Ołpa postanowjył wymjynić łokna i dwjyrzi, zrobjył tes centralne łogrzewaniy, bo to było coś nowego i modnego, jak na tamte casy. Zrobiył łaziynka, bo prandzej nie było takich kómfortów. Za potrzebó trza było łazić na dwór, a kómpali się pjyrwej w srogej miedzianej misce (woda się grzoło wtedy na kachlołku). Ołpa zmjyniył tes dachówka, chtoroł słuzy nóm do dzisiejsego dnia. Ołpowie przepisali to mojemu ołpowi Richardowi i łón erbnył tyn dóm. Besto tera i my w nim miyskómy i trza z nim dobrze zyc, co nołs z tego dómu nie wytrzas, a i sóm be mioł zaś kómu dóm przekołzać.
Ołma łod małego ucy mie, jak być dobróm gospodynióm, zebych się nadołwała na nastymnoł dziedzicka dobytku rodzinnego. Umia jus wjysać praniy i je ścióngnóńć, jak wyschnie. Na wiosna sadzić z nióm flancki, latym jy podlywać w asyście kopruchów, jejsiynió grabić liście, a zimóm odgarniać śniyg na wyrandzie, coby nogów nie połómać.
Piyrwej tes był taki zwycaj, ze kołzdoł porzóndnoł kobjyta zamiatała i grabiła dróga, kołzdoł sobota. Tego naucyła moja ołma mama – Anita, a mama zaś mie. Tak tes staróm sie robić i znojdywać na to cas.
Z posiadanioł własnej chałpy wióunzóm się nie yno obowjónski ale i przijymności. Bez lato atrakcjóm je wielki basyn roskłołdany na przirichtowanej zołgródce, wiecorne ogniska z wósztóma i srogi plac zabaw, jaki nóm ołpowie narychtowali.
Moi łojcowie wyremóntowali sobie cały strych, zrobili izby i teram mómy kaj mjyskać, bo na dole miyskaju jescy ołma z ołpó. Tak z pokolenia na pokolenie, z ranki do ranki przechodziył mój rodzinny dóm i móm nadzieja ze dalej tak łostanie.
