Odebranie uchwały upamiętniającej 100. rocznicę II powstania śląskiego

Senat Rzeczypospolitej Polskiej 11 czerwca podjął uchwałę upamiętniającą 100. rocznicę II Powstania Śląskiego. Uchwałę wraz z senator Haliną Biedą – dyrektor Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach, Bartoszem Kuświkiem – dyrektorem Instytutu Śląskiego w Opolu odebrała uroczyście Joanna Ojdana – p.o. dyrektor Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu.

Inicjatorami przyjęcia uchwały upamiętniającej 100. rocznicę drugiego powstańczego zrywu polskiej społeczności Śląska była grupa senatorów X kadencji Senatu Rzeczypospolitej wywodząca się ze Śląska. Jak czytamy w treści uchwały: „Senat Rzeczypospolitej Polskiej z okazji 100. rocznicy II powstania śląskiego składa hołd Powstańcom Śląskim za ich męstwo i poświęcenie w walce o powrót Górnego Śląska do Polski.”

Dziękując za zaproszenie chciałabym podkreślić znaczenie tej uchwały dla zachowania pamięci o II powstaniu śląskim. Zaproszenie przedstawiciela Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu – instytucji kultury Samorządu Województwa Opolskiego, w którego strukturę wchodzi również Muzeum Czynu Powstańczego w Górze św. Anny, na obrady Senatu RP i odebranie tak symbolicznego dokumentu, postrzegam jako uhonorowanie społeczności zarówno naszego Muzeum, jak i województwa opolskiego. Jednocześnie traktuję to jako zadanie, by tę pamięć kultywować i przekazywać następnym pokoleniom. Jak podkreślali senatorowie takie inicjatywy są ważne dla każdego z Nas, niezależnie od poglądów i codziennych sporów. Jako historycy, jesteśmy depozytariuszami zarówno dziedzictwa materialnego, jak i niematerialnego, w tym również wielu ludzkich losów, które czasem tylko dzięki naszej misji udaje się włączyć w całość zbiorowego dziedzictwa; a do tego dziedzictwa należy pamięć o bohaterstwie powstańców śląskich. Z pełną odpowiedzialnością odbieram tę uchwałę w jednej z najważniejszych instytucji Rzeczypospolitej, gdyż pamięć społeczna, pamięć pokoleniowa mają dla mnie istotne znaczenie, również w zakresie naukowo-badawczym – mówi p.o. dyrektor Joanna Ojdana.

Przypomnijmy jeszcze krótko kontekst historyczny II powstania śląskiego

Na początku 1920 r. na Górny Śląsk przybyły oddziały wojsk angielskich, francuskich i włoskich. Ich celem było nadzorowanie przygotowań do plebiscytu oraz jego przebiegu. Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa kierowana przez gen. Henri’ego Le Ronda, pod której kontrolą był obszar 10,7 tys. km² z prawie 2 mln ludnością, rozpoczęła swoją działalność 11 lutego 1920 r. w Opolu. Komitety plebiscytowe powołano w Katowicach – niemiecki i w Bytomiu – polski. Na czele Niemieckiego Komisariatu Plebiscytowego stanął Kurt Urbanek, naczelnik gminy Rozbark, polityk powiązany z katolicką partią Zentrum. Natomiast przewodniczącym Polskiego Komisariatu Plebiscytowego przez nadanie rządu z Warszawy został Wojciech Korfanty. Na dobre rozwinęły się propagandy niemiecka i polska.

Na przemiennie wybuchały liczne strajki, organizowano antypolskie manifestacje (w tym w Opolu 25 kwietnia 1920 r.), wiece ludności polskiej w różnych miastach górnośląskich, dochodziło do starć z bojówkami niemieckimi. W lipcu Komisja Międzysojusznicza zabroniła organizacji zebrań na wolnym powietrzu. Jednocześnie dowództwo POW Górnego Śląska przygotowywało plan gotowości bojowej na wypadek rozpoczęcia akcji zbrojnej przez stronę niemiecką. Ostatecznie podjęcie działań powstańczych nastąpiło w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 r. Głównym celem sił powstańczych były posterunki policji i administracji niemieckiej. Polscy powstańcy opanowali powiat krapkowicki i bytomski, a także częściowo tarnogórski i lubliniecki.

24 sierpnia 1920 r. Komisja Międzysojusznicza zdecydowała o organizacji nowej policji, składającej się z Polaków i Niemców w proporcjach 50:50%, podlegającej władzom alianckim. Tym sposobem spełniony został najistotniejszy postulat powstańców, co doprowadziło do zakończenia II powstania śląskiego w dniu 26 sierpnia 1920 r.

Kampania plebiscytowa na Górnym Śląsku weszła w decydującą fazę jesienią 1920 r. Celem akcji propagandowej było przekonanie mieszkańców obszaru plebiscytowego by głos swój oddali na jeden z ubiegających się o Śląsk krajów. Na szeroką skalę drukowano w dużych nakładach gazety, czasopisma, periodyki partii politycznych i ruchów społecznych, ulotki, broszury, plakaty. Często wykorzystywanymi formami propagandy były imprezy sportowe, przedstawienia teatralne, akademie, spotkania dyskusyjne, uroczystości państwowe i lokalne.

Niepowodzenia zrywów powstańczych w 1919 i 1920 r., a tym samym brak efektów zbrojnego rozstrzygnięcia sporu o przynależność państwową Górnego Śląska, jednoznacznie prowadziły do plebiscytu, który miał zostać przeprowadzony pod międzynarodowym nadzorem w 1921 r. Dnia 30 grudnia 1920 r. Komisja Międzysojusznicza ogłosiła regulamin plebiscytu.