Prezentujemy kolejną z prac przesłanych na Regionalny Konkurs Literacki „Ze Śląskiem na ty”. Autorką pracy jest Laura Matyschok, uczennica kl. VI, Publicznej Szkoły Podstawowej w Łubnianach.
Opiekun pracy: Sylwia Buchta
„Papo, camu Pan Hanc płace”
Wszystko na świejcie przemijoł poleku, pamiyńć ło scejściu i ło ty co boli, wszystko przemijoł, tak chce przeznacyniy, jedno łostołwoł-wspómniyniy.
Nazywóm się Laura, móm 13 lołt i chciałabych wóm łopejdziejć gysichta, chtoroł da-ne mi bóło usłysejć bez lato w 2018 roku. Bóła zejch tedy małóm dziołską, ale to łopowiadaniy pamiyntóm do dzisiejsego dnia bo zrobiyło to na mie srogy wrażyniy. Bohatery mojej gysichty jes Hanc Krol, chtory dzisiej moł 88 lołt i miynskoł
w Niymcach, w Hengensberg. Pan Hanc bół dobry przijołcielym mojygo ołpy Paula, chtory w latach 90-tych prowadziół mniyjsość niymieckoł. Tedy to napisoł dó niego pan Krol, ze chciołby sie z niym trefić bo sukoł kóntaktu z kyńś ze Ślónska. Ołpa Paul bół bardzo towarzyski i nie trza bóło go dwa razy pytać. Zarołs zaprosiół go do siebie do dóm. Taki typowy Ślejziertrefyn łodbół sie u nołs w dóma w 1992 roku. Mój papa mioł tedy 14 lołt. Chopi, jak na piyrse spotkaniy, miejli bardzo kans do gołdki i co je-scy ważniejse dobrze sie rozumiejli. I tak łod słowa do słowa zrodziół sie frojndsiaft na całe zyciy.
Łod tego casu pan Hanc regularnie przijyzdzoł dó nołs do Ugión, a ołpa Paul i ołma Usia, a niekiedy i mój papa łodwiydzali go w Niymcach. Teraski idzie pejdziejć jus, ze pan Hanc stoł sie przed nołs nowy cłónkym rodziny. Pan Hanc przijyzdzoł dó nołs na wszystky wiynkse fajery rodzinne: wesela, łokróngłe rocnice gyburtstakóf i na nase krzciny. Pan Hanc bardzo mało kiedy przijyzdzoł do Ugión sóm. Zawse prziwoziół ze sobóm swoja siostra, swojygo brata, abo jakygoś kolegi. Ulubiónym zajyńciym na-sych niymieckich przijołcieli bóło zwiydzaniy Ślónska. W casie byzuchu łobjechali i zwiejdziyli wszystky stare kościoły i banhołwy w promiyniu dwiestu kilomejtrów. Jak wspóminoł mi mój papa, pan Krol przinołmniyj rołs w roku przijyzdzoł do moich ołpów i tedy śli my na urocystoł wiecerzoł do ołmy, abo jechali my wszyjscy cuzamyn do restauracje. Mimo tego, ze pan Krol i jego familijoł to byli jus tedy starsi ludzie, to nigdy nie narzykali na choroby, a mie i mojygo brata uznali za swojy wnuki. Tak mija-ły całe lata. Kozdy rołs jak pan Krol i jego familijoł przijyzdzała do mojygo ołpy, to ołpa Paul zawse z niym dziejś wyjyzdzoł. Mie nigdy nie przisło do gowy, aby sie za-pytać camu taki starsy Niymiec przijyzdzoł tak cansto do Polski. Dopiyro jak mój ołpa Paul zacón chorować to mój Papa zacón z panym Hancy zwiydzać Ślónsk i wyjyz-dzać. W cyrwcu 2018 roku pan Hanc przijechoł do Polskej ze swojy modsym bratym Zykfridym. W fajny cyrwcowy, słónecny dziyń, papa zabroł mie i mojygo brata Olive-ra na wyciecka razym z braćmi Krol. Tym razym na wyciecka jechali my autym tere-nowym łot pana Krola. Nołprzód pojechali my do Klucborka na lody i wata cukrowoł. Potyn do Wiyrzbice Dolnej. Po dródze papa pejdzioł nóm, ze pan Hanc miynskoł we Wiyrzbicy Dolnej jak bół mały. Ale my sie zdziywiyli, no jako to, przeca Pan Hanc je z Niymiec? Jus łot Klucborka bóło widać, ze Pan Krol bół barzyj poważny i corołs to smutniejsy. Z tej stróny my go nie znali? Jak dojechali my na plac, auto postawiyli my na parkplacu, wele starego drewnianego kościoła i piechty śli my na skrzizowaniy. Przi skrzizowaniu stoł stary dóm.
Nóm wydołwała sie ta staroł chałpa niewiela wert, ale przed pana Krola bóła łóna noł-cynniejsym skarbym na świejcie. Tukej, w tej starej chałpie, łostawiół jego ścejśliwe dziejciństwo. Pokazowoł nóm, chtore łokno bóło z jego izby, dzie groł sie ze swojy rodzyństwy w chowanego, dzie groł w bala. W pewny mómyncie pan Hanc uśmiy-chnón sie dó mie i pokołzoł palcym na staroł walóncoł sie sopa i pejdzioł: a tam za-piyrali mie moji łojcowie, jak zejch bół niegrzecny i jak zejch coś wyskurzół.
Potyn pośli my do kościoła porzykać. Po skóńcónym rzykaniu wylejźli my na kier-chołwek wele tego kościoła. Na kierchołwku, na starych nagrobkach, pan Hanc zacón sukać znajómych nazwisk. W pewnej chwili pan Krol siołd sie na ławecce i łospłakoł sie. Nie wiejdziałach co sie stało, nie umiałach tego rozumiejć, camu tak sie dzieje, bestóz zapytałach sie papy: „Papo, camu pan Hanc płace?” Papa, jak to papa, pej-dzioł mi krótko: to go się spytej. Ale jak? Nołlepyj po niymiecku. Papa mi trocha pómóg i zapytałach: ”Warum wainst du?” Teraski dopiyro pan Hanc zacón richtig ło-sprawiać. Gołdoł poleku i całkym spokojnie. Mój papa musioł mi tumacyć bo pan Hanc gołdoł wszystko po niymiecku.
To je mój Haimat. Tu zezółejch nołpiynkniejse dziewiyńć lołt mojygo dziejciństwa i choć łod tego casu minóno juz 70 lołt, to dalyj cuja, ze tu je mój dóm. Mój łojciec bół we II wojnie światowej, a mama, chtoroł miała tedy 35 lołt, robióła we sklepie. We Wiyrzbicy Dolnej-tedy Niderwaiden, miynskało 700 ludzi. Joł mioł 9 lołt, starsy brat 13, modsy 4 lata, a nołmodsy rok i 3 miejsiónce.
Wszystko zacło się 18 stycnia 1945 roku. Wele połednia przised do nasego dómu łoficer, chtory łoskołzoł nasej rodzinie, ze do wiecora całoł familijoł moł być gotowoł do wyjazdu. Wele godziny siódmej na wiecór, z banhołwu we Wiyrzbicy Górnej, mioł łodjechać łostatni cug, chtory mioł wywjyjś resta ludzi ze wsi na 2-3 tydnie, zeby schróniyli sie przed fróntym.
Potyn pan Krol stanón i spytoł się nołs cy chciejliby my z niym przelyźć sie piechty az na banhołf. Bóła to dróga, chtoroł łón przesoł z rodzinóm uciekajónc przed wojynnym fróntym.My widziejli, ze ta dróga bóła przed starsego cłowieka bardzo ważnoł i zgo-dziyli my sie iść z niym na tyn banhołf. Tedy nas przijołciel zacón nóm zaś łospra-wiać.
Kiedy nadset wiecór podjechała fóra z kóńmi, zeby pómoc w transporcie bagażóf, osób starsych i dziejci. Ze sobóm mógli my wzióńś yno nołpotrzebniejse rzecy. Do miejsiónca miejli my przijechać nazołt do dóm. Zołdyn tedy nie pomyśloł, ze łot tego dnia be wszystko inacyj i wiynksość tych ludzi jus tu nigdy nie przidzie nazołt. Wy-dołwoł mi sie, ze joł je jedyn z niewielu z tych, chtorzi mógli łobejrzejć jescy rołs to miejsce. Na dworze bóło tedy bardzo ćma, a my kludzóni przez dwóch wojskowych, wartko musiejli uciekać ze swoich chałpów. Jak doślimy na banhołf musiejli my dugo, dugo cekać. Cug przijechoł bardzo łopóźnióny. Mama zajrzała bez łokna do cuga i pejdziała, ze jes bardzo przepełnióny. Po cichu pejdziała do siómsiadki: tyn cug jes bardzo przepełnióny i nawet jak sie tukej zatrzimie, to i tak sie nie smiejściymy. Cug sie jednak zatrzimoł. To bół pocóntek wielkej poniewiyrki i sukanioł nowego dómu. Tedy piyrsy rołs nasa familijoł bóła łosdzielónoł. Mama z dwóma modsymi braćmi ło-stała przidzielónoł do jednego wagóna, a joł ze starsym bratym do drugygo. Wszyscy my sie bołli, ale bóła to jedinoł możliwość zeby wyjechać. Przesła godzina casu i cug pojechoł dalyj. Na banhołwie we Wiyrzbicy Górnej zołdyn nie łostoł, wszyjscy wlejźli do cuga.
Cug jechoł w kierunku Legnicy, do Lüben, dzie niedaleko w Kaltwasser miyn-skały dwie ciotki mojyj mamy: Ida i Frida. Tam u nich miejli my przecekać tyn niebez-piecny cas, az zaś przijejdziymy do Niderwaldyn nazołt. Z Lüben do Kaltwasser je-chali my na prziciepie rolnicej. Na dworze bół tedy siarcysty mróz, a rajza trzwała tak dugo, ze łodmroziół zejch sie małe palce w łobu nogach. Potyn bóło dugy lycyniy. Jescy kilka lołt po wojnie mazoł zejch te palce maścióm na łodmrozynia, zeby jy wyly-cyć. W Kaltwasser nie snołdli my na duzyj schróniynioł, bo wschodni frónt bół nie do zatrzimanioł i przeciskoł sie dalyj w nowy kierunku. Zamiast wrołcać sie do dóm ucie-kali my corołs to dalyj. Rajza tes bóła corołs to ciynzsoł, bo nie bóło transportu. Po kónsku, na prziciepach rolnicych jechali my po 20 do 25 kilomejtrów na dziyń, na za-chód. Do tego prawie zawse musiejli my się łosdzielać, bo w mańksych grupach lecyj bóło snojś transport. Tak dotarli my do Haynau, dzie łosoby w mojy wieku musiały spać w zimnych, zmazanych i zakurzónych stodołach, abo we Lagrach na zboze. W nocyj przykrywali my się yno mantlóma, ale potyn mama nołs snołdła i wzióna do ciepłej skoły.
Minóno kilka dni i zaś musiejli my dalyj flichtować, teraski do Gerliz, dzie miejli my jus przecekać do kóńca wojny. Jednak to jus nie bóło taky proste. Przed cywilów nie bóło jus zołdnych możliwości rajzowanioł. Zaś przisło nóm sukać transportu. Po dwóch dniach zostali my powierzóni wojołkó z Wermachtu, chtorzi zabrali nołs do Bunclau, tam zaś musiejli my łostać połra dni. W Bunclau zamiynskali my w dómu wypocynkowym, dzie bóły bardzo srogy ślafcimry z piyntrowymi łózkóma.
Pewnego dnia rano usłysejli my w miejście wybuchy i widziejli my, ze w rózmaitych placach w miejście łozstawiane bóły armaty. Przed nołs znacyło to yno jedno – mu-siymy zaś uciekać do frajśtatu Gerliz. Ta dróga przejechali my cugym. W Gerliz snołdli my kans próznych wołnóngów po ludziach, chtorzi juz prandzyj uciekli na za-chód. Joł, moji trzej bracia i mama dostali my nase miynskaniy na Gutenbergśtrasy.
W ty mómyńcie dośli my do banhołwu we Wiyrzbicy Górnej. Pan Krol łosprawioł nóm tak ciekawie, ze te 3 kilomejtry drógi prześli my bardzo wartko. Po dródze cansto musiejli my sie zatrzimać, bo Pan Krol próbowoł sie przipómniejć, chto miynskoł w jakej chałpie. Budynki banhołwu bóły po prawej strónie drógi. Banhołf bół łopuscóny, bardzo zniscóny, syby powybijane, a wszystko na łokoło bóło tak zarośniynte, ze nie mógli my wlyjź tam do środka. Pan Hanc łosprawioł nóm, ze jak wyjyzdzali w 1945 roku to banhołw bół bardzo zadbany. Nie bóło tam zołdnych strómów i krzołków. Pan Krol pokołzoł tez swojymu bratowi dokładnie we chtorym placu stołli z rodzinóm, jak wyjyzdzali i cekali na cug w 1945 roku. Pan Zykfrit niy móg tego pamiyntać bo bół ś nich nołmodsy.
W dródze powrotnej pan Krol łosprawioł nóm dalyj. Twierdziół, ze cas spyndzóny w Gerliz bół przed nich-dziejci z wioski, nołlepsym casym. W casie uciecki, chtoroł miała trzwać jescy do 24 lutego, piyrsy rołs w zyciu miynskali w miejście, we miyn-skaniu dzie bół gas i mielimy sfoja łaziynka. Wystarcyło łotkrańcić kokotek i jus lejcia-ła ciepłoł woda. To bół luksus, chtorego wcale my nie znali ani nie słysejli. W Gerlic pomiynskali my dwa tydnie. Potyn zaś trza bóło uciekać. Tym razym flichtowali my do Bałcyn, dzie skierowano nołs do schrónu przeciwlotnicego. Tukej musiejli my pej-dziejć dzie jejdziymy dalyj. Miejli my dwie możliwości: abo do Drezna, abo na Bajery. Moja mama choć sama prawie nie wiejdziała dzie to je, to wybrała Bajery. Powodym takygo wyboru bóło pismo łod brata mojyj mamy, chtory napisoł: Jak becie miejć możliwoś to udejcie sie richtóng Bajery. To bóła chyba nołlepsoł decyzja w zyciu mojyj mamy. Wszyjscy co wsiedli do cuga na Drezno- zginóni.
Cug na Bajery łodjechoł z Baucyn 14 lutego 1945 roku. Tedy bóła to nołduksoł rajza w mojy zyciu. Do 26 lutego 1945 roku my durch rajzowali, cansto musiejli my robić pałze z kuliś zniscónych glajzów. W kóńcu dojechali my na banhołf Deggendorf. Tam cekało jus na nołs 10 ciynzarówek, chtore przejóny wszystkich co ty cugy przi-jechali. Wiecór tedy nie bół zbyt zimny, ale ciymny. Ciynzarówki wozióły nołs do ko-sar, dzie wojołki dostołwali przidział, dzie nołs majóm dalyj zawiyjś. My jechali w jed-nej z łostatnich ciynzarówek. Po 30 minutach zatrzimali my sie w Auerbach, niedaleko Hengensberg. Mama wysiadła ze ciynzarówki i pejdziała: Tera my sóm we właści-wym placu, tes przi kierchołfku.
Tam we Hengensberg Pan Krol miynskoł do dzisiej. Tam tes jes jego drugi haimat. Bardzo rada jednak przyjyzdzoł na Ślónsk łoglóndoł rodzinne stróny, place i przi tym spóminajóm mu sie mode lata i jego choć ciynsky, ale scejśliwe dziejciństwo. Taky przezycia i wspóminki prawie zawse wzbudzają łogrómny zołl i płac bo przeca mo-dości nie doł się wrócić ani przezyć jescy rołs.
