Miejscowość Pokój, położona w samym sercu Stobrawskiego Parku Krajobrazowego, jest miejscem, gdzie walory historyczne, kulturowe oraz przyrodnicze splatają się ze sobą. Wieś ta położona przy drodze z Opola do Namysłowa, została założona w 1748 roku przez księcia wirtembersko-oleśnickiego, Karla Christiana.
Pierwotnie istniał tu jedynie zwierzyniec i drewniany pałacyk myśliwski, dopiero po pożarze rezydencji zaczęto rozbudowywać miejscowość. Wzorem stało się modne wówczas miasto Karlsruhe w Badenii, od którego Pokój przejął również nazwę używaną do 1945 roku – Carlsruhe. W centrum miejscowości wybudowano pałac, z którego w 8 kierunkach rozchodziły się gwiaździście aleje. Pomiędzy nimi architekt całego założenia, Georg Wilhelm Schirrmeister, zaprojektował na planie dwóch okręgów budynki gospodarcze. Pałac niestety nie przetrwał do naszych czasów, natomiast co ciekawe założenie urbanistyczne pozostało do dziś. Pokój posiada jedyne w Polsce, a drugie co do wielkości w Europie rondo typu gwiaździstego, stanowiące centrum. Nieopodal ronda znajduje się wybudowany w latach 1765-1775 pierwszy na Śląsku kościół ewangelicki, który wraz z plebanią i cmentarzem zachował się do dziś. Na cmentarzu szczególną uwagę zwraca neoklasycystyczny nagrobek zmarłego w 1806 r. nadleśniczego Henryka von Burgsdorfa. Przedstawia on naturalnej wielkości kobietę opierającą się o postument z urną. Zabytek ten stanowi najcenniejszy artystycznie nagrobek XIX-wieczny na Górnym Śląsku.
Równocześnie z budową miejscowości zaczęto tworzyć również park. Pierwsza jego część to ogród francuski, zaś w większej odległości od centrum założono w latach 1780-90 park angielski. Początek ogrodu stanowił dziedziniec wewnętrzny zawarty między dwoma skrzydłami oficyny, której część tylną i boczną wykorzystano na oranżerię i cieplarnię. Przedłużeniem dziedzińca były rabaty kwiatowe ozdobione rzeźbami. Następnie można było zobaczyć wielki japoński parasol, kręgielnię oraz basen. Kolejna część miała charakter rozrywkowy, znajdowały się tu: huśtawka, karuzela, plac do strzelania, labirynt i teatr. Zwieńczeniem ogrodu francuskiego był salon herbaciany, usytuowany na wyspie otoczonej wodą. Obiekt ten jednak zaraz po ukończeniu budowli zawalił się i do historii przeszedł pod nazwą „ruina”. W tej części parku możemy obecnie zobaczyć m.in.: olbrzymi głaz narzutowy niegdyś z medalionem księżnej Matyldy, ruiny „salonu herbacianego” oraz rzeźby Diany, Apolla oraz Wenus.
Wybudowany nieco później niż ogród francuski, park angielski, rozpościerał się pomiędzy „salonem herbacianym”, a kompleksem stawów. Centralnym punktem tej części parku jest stojący do chwili obecnej posąg śpiącego lwa z 1863 roku, który symbolizuje pokój jaki zapanował w Europie po zwycięstwem nad wojskami Napoleona. Projektantem posągu był znany rzeźbiarz, Theodor Kalide. W niedużej odległości od posągu lwa znajduje się najstarsza w Polsce, ok. 220 letnia, sosna wejmutka, będąca pomnikiem przyrody. Park angielski składał się z dwóch części: „małej” – położonej za salonem herbacianym, z pawilonem letnim, świątyniami bogini płodności i bogiń pogańskich i domkiem pustelnika oraz z części „dużej”- rozpościerającej się aż za kompleks stawów. Na jednym z pagórków założono winnicę, na której potrzeby sprowadzono ponad 21 tysięcy sadzonek krzewów winorośli. Wtedy też powstał dom ogrodnika, prasa winna, cieplarnia oraz wiele innych budowli m.in. pałac szwedzki, zamek na Winnej Górze, latarnia, przystań, ptaszarnia, świątynie i pomniki. Wybudowano też liczne stawy, pełniące wielorakie funkcje. Wypoczywający w ówczesnym Pokoju mogli pływać po nich kajakami i gondolami, ale służyły one również do hodowli karpia oraz dawały zatrudnienie miejscowej ludności. Na południe od Winnej Góry przy szosie Opole – Namysłów znajduje się jedna z bardziej charakterystycznych budowli w parku, a mianowicie „Świątynia Matyldy”. Powstała ona w 1827 roku na polecenie księcia Eugeniusza, który upamiętnił w ten sposób zmarłą w wieku 25 lat żonę Matyldę oraz synka Wilhelma, który zmarł następnego dnia po śmierci matki. Będąc w tym miejscu warto odszukać ukrytą w gęstwinie drzew i krzewów rotundę z tunelem, zwaną „Elizjum”. Przed rotundą znajdowało się malowidło (na istniejącej do dziś ścianie) przedstawiające rodzinne strony Heleny, żony księcia Eugeniusza, które miało na celu zmniejszyć jej tęsknotę za domem.
Miejscowość Pokój w XVIII wieku była jedną z bardziej znanych miejscowości uzdrowiskowych na Śląsku, stanowiła też istotne centrum kulturalne regionu. Niezwykłym wydarzeniem był pobyt w Pokoju w 1806 roku znanego kompozytora Carla Marii von Webera. Ciekawostką jest również to, że w Pokoju (ówczesnym Carlsruhe) w 1860 r. urodziła się Nanny Schultz, prababka Umy Thurman, aktorki znanej m.in. z takich filmów jak Pulp Fiction czy Kill Bill.
Fot.: Stobrawski Park Krajobrazowy
