Prezentujemy kolejną z prac przesłanych na Regionalny Konkurs Literacki „Ze Śląskiem na ty”. Autorką pracy jest Ewelina Danisz z Publicznej Szkoły Podstawowej w Starych Siołkowicach.
Camu mojygo przodka wsadziyli do herestu ?
Nasa wjejś moł bardzo ciekawy układ, chtory w jego nołstarsej cańści prawie nic sie nie zmjyniył łod niepamjyntnych casów. Joł mjynskȯ w cyntrum wsi, blisko kościoła. Kiedyś tukej było na środku pjyńć kałuzów, wykopanych jescy w XIX (dziewjyntnołsty) wieku. Zbjyrały łóne nie yno descówka, ale były tez zbjornikóma przeciwpożarowymi, z chtorych fojermany brały woda do gasynioł łognia. Przez jakiś cas hodowano w nich tez ryby, zaś kosykołrze mocyli w nich próntki, z chtorych poty plótli kosyki. Nałokoło kałuzów posadzóno tołpole, bo w lejcie dołwały łóne ciyń, chtory mioł chrónic woda przed wyparowaniy. Gospodołrze wypuscali do kałuzów swojy gańsi i kacki.
Bez zima za to dziejci mjały uciecha, bo kałuze zamjyniały sie w lodowiska i kjołzdacki. To nie było wcale taky bezpiecne, bo lołtaniy po flusach mógło sie skóńcyć chorobóm, a nawet śmiercióm. Łod dołwna, bo zołdyn nie pamjyntoł łod kiedy, po łobu strónach kałuzów i przed dómóma, cansto tez przi płotach, ludzie sadziyli strómy. Jak padajó nołstarsi mjyskańcy i co widać na starych fotografkach, po kozdej strónie kałuze rosły trzi raje strómów, nó to dokupy było ich sejś.
Wsystky strómy sadziyli sami gospodołrze przed swojymi dómóma. Łóni tez dbali łó niy, a jak urosły, to ścinali jy na swój uzytek, a zarołz na ich placu sadziyli nowe strómiki, co dodołwało wsi uroku. Wybjyrali nołcańściej tołpole, bo te wartko rosły i ludzie mjejli ś nich pozytek. Przez lata wsystko było dobrze i wsyscy byli zadowolyni. Ale przised rok 1899 (tysiónc łoziymset dziewjyńdziejsiónty dziewjónty) i tedy wybuchła łokropnoł afera, nie yno na całoł wjejś, ale i cały kraj, a pisały ło ty wsystky mjejscowe niymjecky i polsky gazety. W luty tego roku sołtys Wojtek Kulig wysłoł radnego gmynnego – Barcika, zeby powjadómjył chłopȯw, ize nie banó mógli wjyncej ścinać strómów, co jy posadziyli przed swojymi chałpóma, bo teraz só łóne własnośció gmyny. To nowe zarzóndzyniy nie spodobało sie chłopóm i nie chciejli w to uwjerzić.
Gospodołrze wzióli sprawy w swojy rance. To łóni łoddali swoja ziymia na dróga, ale strómy przeca nołlezały dó nich, bez to musiejli jy ratować przed pazernością rzóndu, a skoro jutro moł to robić gmyna, to łóni sie nie dali i zabrali sie do roboty. Chtoś stwjerdziył, ze dzisiej jescy moze sie ścinać, a jutro juz ni. Uwijali sie jak w ukropie i wystarcyło połra godzin, a dróga była gołoł. Pu dnia starcyło, zeby tołpole znikły. Pjyrsy zacół ścinać tołpole przed swojy gospodarstwy mój pra- pra- pra-ołpa Józef Pampuch, co gospodarzył na Klynkowni. Za ni rusyli pozostali.
Być moze wsystko skóńcyło by sie bez problymu, ale sołtys, Wojciech Kulig, doniós ło ty, co się wydarzyło amtowymu „lejtnantowi”, a był ni w ty casie major von Schmidt. Zarzónd gmyny zawjadómjył policjoł, no i tedy sie zacło, bo na niescejściy, chłopi ścióli strómy ło jedyn dziyń za nieskoro. Juz na drugi dziyń do wsi dotar śóndara Koch z Popilowa i dokupy ze sołtysy i dwóma ławnikóma robjyli rewizjoł u gospodołrzi. Sprawdzali, ile kozdy ś nich ściół strómów i jakej wartości łóne były.
Lejtnant skierowoł sprawa do „landrata”(starosty) niejakygo „Lücke’go”. Tyn zaś podoł ich wsystkich do sądu. Teraz gospodołrzi cekoł proces i nie łostało ji nic innego, jak zgodnie walcyć ło to, co po swojich przodkach łodziedzicyli. Gburów łoskarzóno ło zakłócyniy spokoju krajowego. Proces łodbył sie w Oleśnie. Chłopi nie byli bogaci, to tez mjejli yno jednego adwokata łopolskygo, co niestety nie wystarcyło do nołlezytej łobróny. Adwokat zaś nie chcioł narazić sie władzy i wpływóm starosty, bez to na łozprawa nie posed sóm, yno posłoł swojygo zastympca – zydowskygo adwokata Feuerstocka, bo tyn był łodwazniejsy i nie boł sie tak jak jego szef.
W casie procesu syndzia chcioł wjejdziejć, chto był prziwódcą tego zajścia. Sołtys stwjerdziył, ze to „tyn mały Pampuch (Klóncek)”. Na to sie mój przodek pocuł urazóny, to tez głośno i lekceważónco zawołoł „tyn wielki amtowy”. Efekt był taki, ze gburów skołzano na herest w Oleśnie, bo choć sąd wsystky strómy przisóndziył gburóm, jako jejich własność, ale ukołroł ich za to, ze po pjyrse: pościnali wsystky strómy narołz i bez to wjejś łoszpeciyli, po drugy, ze gburzi mjejli drewjane stodoły, a tołpole mjały jy chrónić łod łognia, nó i po trzejciy, ze nie łowjyli jejich praw na dródze sądowej, yno sami egzekwowali swojy prawa.
Wynik był taki, ze na śtyry mjejsiónce herestu skołzano Pampucha Józefa (nie yno za strómy, ale i za łobraza amtowego), Wosza Andrzeja i Franciszka oraz Mosza Piotra. Na dwa mjejsiónce byli skołzani: Kampa Franciszek, Waindok (Wandzioch) Maria, chtoroł posadziyli do herestu z dwumjejsiyncny niemowlynciy, Kania Jan (łojciec poety Jakuba Kani), Pampuch Andrzej, Kania Kasper, Prodlik Adam, Kania Stefan, Jonienc Franciszek (tyn umar w hereście ze zgryzoty przed kóńcy łodsiadki), Kubis Andrzej, Kampa Tomasz, Pampuch Balcer, Kulig Andrzej, Jonienc Stefan i Urban Franciszek. Dwie posugacki zwolnióno łod winy i kary.
Chłopi złozyli apelacyjoł łod wyroku do Sądu Nołwyzsego w Lipsku. Łostała łóna przijyntoł i nowy termin sprawy wyznacóno na 28. (dwadziestego łósmego) listopada 1899 (tysiónc łoziymset dziewjyndziejsióntego dziewjóntego) roku. Niestety, sąd w Lipsku zatwjerdziył wyrok pjyrsej instancjej. Nie poskutkowała tez prośba o ułaskawjyniy do króla. Wsyscy skołzani musiejli łodsiejdziejć kara, a ze byli to gburzi i gburscy synowie, to termin łodbycia kary wyznacóno nieskoro na jejsiyń 1900 (tysiónc dziewjyńćsetnego) roku i pocóntek 1901 ( tysiónc dziewjyńćset pjyrsego), bo tedy nie było roboty w polu. W hereście wjyńźniowje nie siejdziejli bezcynnie, ale musiejli drzyć pjyrzy. Cały proces łopisowały gazety i znały jego wynik, ło cy na bieżónco informowały. Trza jednak podkryślić, ize po cały zdarzyniu w sercach ludzi łostoł niesmak i zgrzit, a sołtysowi chłopi tego nie wybołcyli i nigdy mu tego nie zapómniejli. Na dodatek, niejaki Franciszek Galuska – niewidómy inwalida z Kaniowa, co swojymi śpjywkóma zabawjoł wjecoróma ludzi w pobliskich kacmach, ułozył ło ty zdarzyniu takoł pjejśnicka:
„ A siołkowscy gburzy topole ścinali,
a sołtys z lejtnantem proces zacynali,
do króla pisali, izby im darowoł,
ale ich tyn sołtys w Olesno wpakowoł.
Teraz sobie mówióm, cochmy docekali
niewielkiej pociechy ejchmy sie doznali.
Niewielkiej pociechy, lec wiynksego smutku,
teraz juz nołs wiedą, jak psa na lyncusku.
Jak psa na lyncusku, jak na rubej linie,
juścić siołkowianów Olesno nie minie.”
Tak, umilajónc ludzióm wiecory, śpjywka stołwała sie corołz to barzej popularnoł i znanoł w całej okolicy. Dotarła tez do sołtysa. Tyn, jak sie ło ty dowjejdzioł, wielce urazóny, zaskarzył Galuska do sądu za publicnoł zniewaga. Sąd sie łodbył, a Gałuska musioł zaśpjywać ta śpjywka. Po jej wysuchaniu całoł sala wybuchła głośny śmjychy. Sąd potraktowoł sprawa jako żart, a łobwinióny nie dostoł zołdnej kary. Sołtys, niezadowolóny z takygo wyniku, ściekły wróciył do dóm, z cego gburzi sie bardzo radowali. Wkrótce pojawjyła sie jescy jedna wersja pjejśni ło siołkowicky procesie. Nie wiadómo dokładnie, chto jes jej autory, a brzmi łóna tak:
„ Ci siołkowscy gburzy topole ścinali,
A sołtys z lejtnantym proces zacynali.
Tyn siołkowski sołtys ludzi sie nie wstydził,
Bo bardzo przed państwem na gburów nasydził.
Pisali do króla, zeby im darowoł,
Ale ich tyn sołtys w Olesno wpakowoł.
Gburzy by woleli płacić i tysiące,
Aleć musieli siedzieć śtyry miejsiące.
Gburzy by woleli pługiym w polu orać,
Ale dyć musieli pierze drzyć w Oleśnie.”
W dzisiejsych casach w miejscu wyciyntych tołpolów rosnóm przed nasymi dómóma lipy – juz nie trzi raje z kozdej stróny, ale jedna przi chałpach, a drugoł przi dołwnych kałuzach, a tera na skraju placu spacerowego.
Na miejscu dołwnych kałuzów, chtore sóm zasute, jes tera plac spacerowy, na chtory rosnóm zioła, krzołki i strómy. Sóm tez porobjóne ściezki i stojóm ławecki. Tu kozdy moze łodpocóńć, pośpacyrować i fajnie spyndzić cas. Skoda jednak, ze ci, co łodpowjadają za stan tych strómów, nie dbajóm ło niy tak jak to pjyrwej robjyli chłopi.
