W poszczególnych odcinkach prezentujemy pokonkursowe prace Regionalnego Konkursu Literackiego „Ze Śląskiem na ty”. Imprezę od 27 lat organizuje Łubniański Ośrodek Kultury.
Autor: Agnieszka Magosz, Marcin Magosz
Kategoria II, PSP Brożec
Opiekun: Ewa Magosz
Miejsce III
Rok 2014
Chcymy łopisać historia naszy ołmy, napisała jó na nasza projśba, żeby my wiedzieli, że piyrwi młodość nie była usłanoł różóma, ale było lepszi. A że ołma pochodzi ze wsi Walce, co jyno dwa kilometry łod nołs leżi, to chcielibymy pokołzać, jak inaczi godajo ta, bo łóni zamiast ‘wołs’ powió ‘wałs’, a nasza ołma już chyba piyńdziejsiónt lołt miyszkoł u nołs w Kromołowie, a jeszcze godoł po walecku. Ale to je fajny, bo zajś cojś inszygo i patrzcie, chyba jyno we Walcach tak gołdajó! A nasza ołma lubi rozprawiać, jak kedyjś było, bo było przeca lepi…
„Pochodza z rodziny chopsky i wian, co to je robota w gospodarstwie i polu. Ojciec prziszał z niewoly w 1947r. już feste chori. Były to skutki bycia pod Stalingradem, nieraz na 40 stopniowi mrojzie. Tyn czałrni chlyb, co go dostali, bół zmarznióni i twardi jak kamiyń. Żołóndek wysiałd, jak prziszał do dóm, nie móg wszystkygo jejść, jyno mama musiała mu papki warzyć.
A dóma wtedy nie było za dobrze: jedna krowa- żywicielka, dwie mody jałówki, dwie świniy, zaniedbany poly. Tak, bo nie było z czim obrałbiać. Nałprzód ojciec kupiół kónia z UNRY, bardzo fajni modi kóń, co nie bół jeszcze zaprzóngani. Musiał se zapożyczyć w banku, bo skónd tela piynióndzi. Ojciec kochał kóniy. Jak go piyrszi rałz zaprzóng, to na chuzda powiejsiół czerwóne szlajfki. Dugo jednak se nim nie cieszył, Fuks dostał zawału i zdech. Pamiyntóm, jak rodzicy to przeżywali, ani jejść nie chcieli, łajziyli jak struci… Ale na szczyńściy kóń bół wysoko ubezpieczóni, besto ojciec móg kupić inszygo. Dowiedział se łod krewnego, co robiół u takygo, chtori jyno kónie hodował, że za Prudnika może jy kupić. Jał już nie wia kaj, ale fater pojechali, piyrszi cuga, potyn z Prudnika szał piechty na miejscy. Mama se bała, że ojca łokradnó i zamordujó, miał przi sobie dużo piynióndzi. Prziszał wieczór, a ojca niy ma. Nałgle patrzymy, a łón je i to z piynknó klaczó!
Tela kilometrów szli piechty, bestósz tak dugo to trwało. Ale łopłaciło se! Łóna, klacz, miała papiery i koróna wypałlóno na prawi udzie. Lola, tak se na nia wołało, była oczka w gowie naszygo ojca. Każdi rok jechał z nió do Gogówka na przeglónd kóniów rasowych. Kónie tam dostałwały punkty, a hodowca nagroda. Lola oźrebiyła se 11 razi, każdi rok jedyn źrebak, a dopiyro jednoroczny były sprzedawani. Miały wziyńcie, bo były mocny kóniy. Kupowali jy wielky gospodałrzy z łokolic Gogówka, Kerpnia, Urbanowic i nie pamiyntó wianci. A ojciec tyż ło kóniy dbał barzi niż ło dzieci. Zawsze wypucowany świyciyły jak szklónki. Bez lato kómpał je w rzyce, a jał łajziyła z ni i wia, że kónie umióm bardzo dobrze pływać, sama widziałach. Ojciec szybko postawiół gospodarka na nogi, bół łokropnie dokładni i ambitni. Na jego polu nie bóło jednego zielka, jednego pyrzu, a my mujsieli robić, nałs nauczół szacunku do roboty. W szkole my se tyż musieli uczyć, bo nasi nauczyciele byli wymagający (ale nie tela, jak tera, żeby całymi dnióma!).
W 1950 roku urodziyła se u nałs jeszcze jedna siostrzyczka, libling łod ojca, a jał była zazdrosnał i musiałach jó jeszcze pilnować. No, i nastały jeszcze gorszy czasy… W PRL obowiązkowy dostawy wykończyły niejednygo gospodałrza. Cza było oddałwać za pół darmo zboży, mlyko, żywiec. Za tucznika dostało se kupić 300 kg wyngla, dyć to nie stykło uwarzyć kartałfli dlał świń (świniy se jyno futrowało kartałflóma), nie myjślałby kto o opale na zima. Totyż gospodałrzy mujsieli jechać kóńmi na kopalnia. Górnicy sprzedałwali im deputaty. Nasz chori feste ojciec tyż jechał z moi nieletni brata dwa razy po tyn wyngel.
W 1954 roku skóńczyłach se uczyć w szkole podstawowi, mimo nalegania kierownictwa szkoły, żebych se uczyła dali, musiałach zostać dóma i pomałgać w gospodarstwie. Ojciec czuł se corałz gorzi, żałdny lekarstwa nie pomałgały. Umar w wieku 49 lałt. Starszał siostra była zamężnał, brat miał 19 lałt, jał 15, a nołmodszał (5 letnia wtedy) ojca nie zapamiyntała. Nasza mama bardzo przeżywała śmierć fatra.
Ojca nie było, a cza było jechać po wyngel na kopalnia. Jechało se dwa abo trzi razy do roku, przed żniwóma, po żniwach, a jak cza było to jeszcze rałz i zawsze po odstawiyniu źrebiyncia łod klaczy.
Piyrszi rałz po śmierci ojca jał musiałach jechać z bratem na kopalnia. Miałach 15 lałt i musiałach wachować, żeby nie usnół na wojzie. Inszi woza jechał nasz sómsiałd, bół starszi. Jechalimy na kopalnia Gliwice. Tam bół bardzo dobri wyngel, świyciół se jak złoto i dałwał dużo ciepła. Na ti kopalni robiół brat naszy mamy, ujek Rajmund. To łón załatwiół asygnaty łod robotników, bo bez tygo nie byłoby po co jechać. Nałprzód pocztó wysyłał wiadomość, na kedy przijechać. A my se musieli naszykować. Kónie mujsiały być podkuty na sztyri kopyta, bo nie ucióngłyby nazałt ciynszkich wozów pod górki, a kopyta byłyby łodeptany. Wtedy wozy były jeszcze na drewnianych kałach, ze zadku świyciyło światło łodblaskowy, hamulec to była belka na korba. Jak se ściymniało, to na boku wisiała lampka naftował. Siedzyniy było drewniany, na niy ciepło se jakałś deka. Cza było tyż naszykować plandeka na dyszcz i futerzak, to taki miyszek na futer, co se go kóniowi za uszy wiyszało. Do tygo czysty wiadro na woda, bo kóń se nie napioó z bele czygo. Jeszcze jedzyniy i piciy dla nałs, a dlał ujka warchlaka i szrot, co uchowałby se świnia na świynta. Wyjyżdzało se po łobiedzie, mama na dróga pokrapiyła nałs świyncónó wodó, przed kónia zrobiła bicza znak krziża i życzyła szczyjśliwy drogi.
Jechało se 16-17 godzin z przerwó na futrowaniy. Jechało se cały popołejdniy, noc, wczas rano było se na kopalni. Piyrszi przistanek, żeby kónie łodpoczły i pożarły, bół w Łortowicach za Kyndzierzina. Jak tera niekedy jedziemy autym w ti kierunku, to mi se wszystko przipóminał- stał ta wielki pałac, już go niy ma, zburzyli go i pobudowali, a taki bół piynkni. Jechało nóm se fajnie, bo bez las. Autów jechało mało, tera by nałs rozjechali. Taky kóniy, co wiynci razi jechały na kopalnia, znały ta droga na pamiyńć, nasza Lola tyż. Fórmanek jechało moc- jedny tan, drugy nazałt. Nałgorzi było w nocy, bo chciało se spać, ale na szczyńściy my byli we dwóch. Po dródze wydarzyły se różny przipadki, to kóniowi podkówa spadła i cza było łowić, to se kało wypierzyło, cza było szukać kołodzieja. Ale nałgorszał była burza, a przi Gliwicach były grojźny burzy. Niektory kóniy se bardzo bały piorónów, a lało jak z cebra. Nałs burza na szczyńściy nie spotkała, ale to ojciec nóm jeszcze za życia łopowiadał.
Jak my przijechali na kopalnia, ujek już czekał. Mieszkał niedaleko, przijechał z wózka po swój towar, dał asygnaty, wszystko se uregulowało, zapłaciło i czekało se w kolejce na załadunek. W ti czajsie zjedlimy śniałdaniy, kóniy se tyż pożarły. Wyngla se naładowało prosto z tajśmy, potyn na wałga, zapłacić i do dóm my cióngli. Nazałt jakojś zawsze jechało se pryndzi, ale było cianszko, bo se dużo pod górki jechało. Niekedy cza było cióngnońć jedyn drugygo, asfalt se klejół do kałek. A kónie już ani nie chciały żrać, bele jak nałpryndzi być dóma. Jechało se dziyń i noc, a dóma my byli nad rana. Mama czuwała, nie umiała spać, nasłuchiwała. A im bliżi my byli dómu, tim barzi kónie rżały. Było jy słychać z daleka, a nałbarzi, jak miały mody domóa, to ciągły jak do łognia. Mama otwiyrała wrota i wołała „Jakał jał je szyńśliwał, żejście już só dóma!” To było prziwitaniy!
Możno jeszcze z dwa, trzi lata my tak jejżdziyli na kopalnia, poti se już jejżdziyło trachtora z Kółka Rolniczego. Pół biydy, bo deputatów już nie cza było. Były za to kolejki, bestosz my robili tak: jedna prziczepa dlał kogojś, a drugał dla nałs.
Choć my, modzi, se narobiyli, to mielimy wesoło.
Pochodza z Walec, dojść wielał wioska, dwa załly na zabawy, a zabawy co niedziela, jak nie w jedni, to w drugi. W karnawale zabawy były jyno na zaproszenia. Chopcy jejździyli jyno na kałach, a przijyżdżali z daleka. Działchy nie jejździyły na zabawy do inszych wsi, bo to gańba. Orkestry były taky, że tera mogó jyno zazdrościć – wszystko na żywo, aż sala dudniała, a bambyn było słyszeć na drugi kóńcu wsi. Hajy tyż były ło bele co – to ktojś kogojś sztuchnół abo nazdepnął, to ło działcha, ale szefowie karczmów wyciepowali tich do bitki na dwór. Zabawy były w niedziely, ale w poniedziałki abo wtorki robili wtedy wesela. I zajś bawieła se całał wjejś. Ołmy już szły popołejdniu łobgadywać klajdy, szczewiki… „Modał pani nie była fajnie łobleczónał”, „Miała za dugi (krótki) welón”,… Modzi na wieczór szli se potańcować na taky wesely. Jak było wielky wesely, to grali na dwie tury – rałz weselni, rałz przybytki. Gojściy weselni czanstowali swoich znajómich wódkó, ale se jó mujsieli kupić w bufecie. Nałgorzi było rano stać, tak by se spało, ale mama nie dałwała pokoju, cza było krowy doić, bo mlyczałrz jechał wczas rano. A poti na poly…
Mimo wszystkygo dobrze spóminómy nasza młodość.”
A my se cieszymy, że mómy tako robotno ołma i to jeszcze ze zdolnojścióma literackimi.
