Wydaje się, iż w stosunkach z osobami bliskim najpopularniejszą i najczęściej zawieraną jest umowa darowizny. Korzystamy z niej gdy chcemy przekazać dzieciom lub wnukom m.in. nieruchomość, samochód czy pieniądze. Zawieramy umowę darowizny często nie zdając sobie z tego sprawy. Równie często nie korzystamy z przewidzianych prawem zwolnień podatkowych lub też „świecimy oczami”, i dodatkowo portfelem, przy spotkaniu z fiskusem. Co zrobić aby dokonać darowizny zgodnie z prawem, bez płacenia podatku i bez sankcji nakładanych niejednookrotnie przez urząd skarbowy?
Darowizna jest umową, w której darczyńca ofiaruje komuś nieodpłatnie część swojego majątku. Przekazanie następuje bezwarunkowo, a darczyńca nie ma prawa decydować co obdarowany zrobi i w jaki sposób wykorzysta otrzymaną rzecz. Sądowe odwołanie darowizny jest możliwe, jednak jest to proces dość trudny, dlatego też taką decyzję trzeba dobrze przemyśleć.
Umową darowizny można przekazać nieodpłatnie zarówno nieruchomości jak i rzeczy ruchome. Darować można także m.in. prawo użytkowania wieczystego, czy własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu. Oświadczenie darczyńcy winno być złożone w formie aktu notarialnego. Umowa będzie ważna, nawet pomimo nie zachowania formy aktu notarialnego, pod warunkiem że przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Przykład? Pan Jerzy podarował wnuczce samochód, a ta go przyjęła. Umowa została sporządzona na piśmie, ale bez udziału notariusza. Ponieważ pan Jerzy wydał samochód wnuczce, umowa darowizny jest ważna. Zawsze jednak, gdy przedmiotem darowizny jest nieruchomość, a także prawo użytkowania wieczystego lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, umowę należy bezwzględnie zawrzeć w formie aktu notarialnego. Nie spełnienie tego wymogu skutkuje nieważnością umowy.
Zasady opodatkowania umowy darowizny określa ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (dalej u.p.s.d.). Do najistotniejszych, z punktu widzenia podatnika należy zaliczyć regulację zawartą w art. 14 ust. 3 tej ustawy. Artykuł ten stanowi bowiem o trzech grupach podatkowych oraz określa kto, biorąc pod uwagę bliskość w stosunku do darczyńcy, w jakiej grupie się znajduje.
Grupa I – małżonek, zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie
Grupa II – zstępni rodzeństwa (bratanek, siostrzeniec, ich dzieci oraz wnuki), rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa (np. bratowa), rodzeństwo małżonków (np. siostra męża), małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych
Grupa III – inni nabywcy
Podatku nie płaci się (tzw. kwota wolna) przy nabyciu od jednej osoby w okresie 5 lat własności rzeczy i praw majątkowych, jeśli ich wartość nie przekracza:
9637 zł – dla nabywców zaliczanych do I grupy podatkowej
7276 zł – dla nabywców zaliczanych do II grupy podatkowej
4902 zł – dla nabywców zaliczanych do III grupy podatkowej
Ustawodawca wprowadził szczególne zwolnienie podmiotowe dla osób należących do tzw. zerowej grupy podatkowej (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym, macocha), polegające na całkowitym zwolnieniu od podatku, niezależnym od wartości darowizny. Zauważmy, że grupa zerowa nie jest tożsama z I grupą podatkową, gdyż nie są do niej zaliczani synowa, zięć oraz teściowa. Aby skorzystać z powyższego dobrodziejstwa obdarowany musi zgłosić nabycie rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Dodatkowo gdy przedmiotem nabycia z tytułu darowizny są środki pieniężne, nabywca jest zobowiązany do przedstawienia dowodu przekazania na rachunek bankowy kwoty pieniężnej (potwierdzenie przelewu, przekaz pocztowy). Nie spełnienie tych wymagań skutkuje opodatkowaniem na zasadach określonych dla nabywców zaliczanych do I grupy podatkowej.
Jak obliczyć podatek dla osób z I, II oraz III grupy podatkowej? Wylicza się go od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku według skali zawartej w art.15 ust.1
u.p.s.d. :
Aby wyjaśnić istotę powyższej regulacji chyba najlepiej posłużyć się przykładem.
Obliczanie podatku dla obdarowanego z III grupy podatkowej:
Jan K. na podstawie umowy darowizny nabył samochód od swojego przyjaciela (III grupa podatkowa) o wartości 50000 zł. Dla III grupy podatkowej kwota wolna wynosi 4902 zł. O kwotę tę pomniejszamy wartość nabytego samochodu (50 000 zł – 4 902 zł = 45 098 zł). Dopiero od kwoty 45 098 zł naliczany jest podatek. Według przedstawionej powyżej tabeli podatek ponad 20 556 zł wynosi 2 877 zł 90 gr + 20% od nadwyżki ponad 20 566 zł. W rezultacie podatek dla Jana K. obliczamy w następujący sposób: 45 098 zł – 2 0556zł = 24 542 zł. Kwotę tę mnożymy przez 20% co daje nam 4 908 zł i 40 gr. Do tej kwoty doliczamy 2 877 zł i 90 gr (kwota z tabeli), co daje nam ostatecznie 7 786 zł i 30 gr do zapłaty.
Podatnicy są zobowiązani do złożenia w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznania podatkowego (druk SD-Z2 do pobrania tutaj https://tnij.org/dp4imxu). Gdy nie dokonamy powyższego zgłoszenia, a fakt otrzymania darowizny wyjdzie na jaw dopiero podczas „spotkania” z fiskusem, może zostać zastosowana 20% stawka sankcyjna. W najgorszym wypadku urząd skarbowy może nam naliczyć podatek od bezpodstawnego wzbogacenia, który może wynieść nawet 75% darowanej sumy! Dlatego też nie warto uchylać się od obowiązków związanych z otrzymanym majątkiem. Podjęte ryzyko może bowiem skutkować dość drastycznym nadszarpnięciem domowego budżetu. Warto wspomnieć, że jeśli zawieramy umowę darowizny w postaci aktu notarialnego, wszelkich formalności dokona za nas notariusz.
W kolejnym artykule postaramy się przedstawić możliwości skutecznego odwołania darowizny. Zaprezentujemy konkretne stany faktyczne oraz ciekawe orzeczenia sądów. Zajmiemy się również dalszą częścią umów zawieranych pomiędzy bliskimi, w tym umową renty, umową dożywocia czy umową pożyczki.
Prosimy o pytania w sprawie darmowych porad: pomocnikprawny@wp.pl
