230 lat temu w Zamku Królewskim w Warszawie Sejm Czteroletni przyjął przez aklamację ustawę rządową, która przeszła do historii jako Konstytucja 3 maja. Była to druga na świecie (po amerykańskiej z 1787 roku) i pierwsza w Europie ustawa regulująca organizację władz państwowych, prawa i obowiązki obywateli.
MP 5211 MNW; Wojniakowski, Kazimierz (1771 aut 1772-1812) (malarz); Uchwalenie Konstytucji 3 Maja; 1806; olej; płótno; 123,5 x 179
Autorami Konstytucji 3 maja byli król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj. Celem ustawy rządowej miało być ratowanie Rzeczypospolitej, której terytorium zostało uszczuplone w wyniku I rozbioru przeprowadzonego w 1772 roku przez Prusy, Austrię i Rosję.
Konstytucja, której ustanowienie odbiło się szerokim echem w całej Europie, zmieniła ustrój państwa na monarchię konstytucyjną, wprowadziła trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą oraz ograniczyła demokrację szlachecką, znosząc formalnie liberum veto. Ustawa rządowa wprowadziła również stałą armię, której liczebność miała sięgać 100 tysięcy żołnierzy.
Rok obowiązywania reform wynikających z Konstytucji pokazał, że jej rozwiązania zapewniły sprawne działanie państwa. Również z zagranicy docierały bardzo pozytywne oceny tych reform. Społeczeństwo nabrało wówczas przekonania, że w pierwszym momencie, kiedy zniknął nacisk ze strony Rosji – bo były to cztery lata (pozornej) suwerenności – potrafiło swój kraj odrodzić i uratować.
Wielka reforma została zniweczona już w połowie 1792 r. Było to związane z militarną interwencją Rosji, wezwaną przez konserwatywną opozycję w formie konfederacji targowickiej.
Po upadku Rzeczypospolitej Konstytucja 3 maja stała się symbolem wielkich dokonań i dowodem na to, że można było stworzyć silne, sprawne i nowoczesne państwo. Jej legenda pobudzała do walk o jego odrodzenie przez cały okres zaborów. Polacy dzięki przyjęciu Konstytucji 3 maja odzyskali poczucie własnej wartości i szacunek dla swego politycznego dziedzictwa. W latach niewoli były to ważne czynniki wzmacniające wolę walki o odzyskanie państwowości.
29 kwietnia 1919 roku Sejm Ustawodawczy uznał rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja za święto narodowe odrodzonego państwa.
