Damian Niesłony
Dzisiej w tym pofyrtanym XXI wieku richtig dobrego i wiejskiego Schnajdra już nie znojdziecie. Tera wszystkie zachy kupujymy gotowe. Na ancugi syte na miara mogą sie pozwolić jyno bogaci.
W nasej famili, dojś we wsi znanej, to był jedyn schnajder, ale nie byle jaki. To buł mój uhr ołpa Pejter Gonsior – rocnik 1912, wtory swoja kariera krawiecką zacon jak mioł 15 lołt. Po ośmioletniej podstawówce, mody Pejter kozdy dziyń gnoł 7 kilomejtrów z Lyndzin do Łopola na kole. Cy fajnoł pogoda cy dysc, zawse musioł być na cas, bo majster jyno rołz pokołzoł jak sie co robi. Ucyń musioł wszystko spamiyntać i som to samo zrobić.
Jesce przed egzaminym na schnajdra łajziło sie do cechu krawieckygo i ucyło teoryji. U majstra praktyka zacynali wcas rano, a miedzy dwanołstą a jedną mieli fraj. Bez lato nołcanściyj szkolołrze śli nad Łodra sie kompać i mój praołpa nie buł gorsy. Bo tez by to gańba cowiekowi buła nie iś sie kompać, jak wszyjscy koledzy śli. I wiycie, jakby dzisiej jesce ur ołpa zył, to by wom wspomnioł ło tym jak piyrsy rołz skocył do tej rzyki, ze deski. Jak juz wlołz na ta deska i łodbiuł sie łod niyj to mu sie dopiyro spomniało, ze łon nie wiy jako to sie robi. Dyć bez lato w doma trza buło iś na łąka trołwa siyc, siano susyć, potym buły zniwa i nie buło casu łajzić kompać sie do rzyki, zołdyn mu tego nie pedzioł, ani nie pokołzoł. Skocuł do tej wody na pleca. Zołdnymu w doma jich nie pokołzoł, ani sie nie prziznoł jak mocno ciyrpioł bo by mu jesce łojciec dołozyli. Ale z casym i łon sie naucuł lepyj skołkać do wody.
Chopcy bardzo cansto, zeby sie pływaniem nie zmancyć, chytali sie hołków łod barki, bo jesce wtedy ich kans pływało po Łodrze i sie ciągli pod prąd razym z niymi. Jak juz tez byli dojś daleko puscali się hołków i zaś płynyli se rzyką nazołt – takie to buły z nich chuncfoty. Nas uhr ołpa tyz do nich nołlezoł.
Po skońconych naukach u majstra w Łopolu i zdanej teoryji ur ołpa pojechał do Hanoweru na rocny kurs krojczych. Po tym kursie juz nie musioł wycinać z papiuru formy na anzug, jyno zarołz rysował jom na śtofie. Za kurs trza buło płacić i to buła nołwiynksoł bolącka, bo mioł jesce śtyrech bratów: Josefa, Wicynta, Alberta i Paula, i trzi siostry: Agnysa, Marii i Heidla. Łojcowie musieli siebie i dzieci z gospodarki wyzywić i niewiela mógli synkowi na tyn kurs dać. Jednako Świynty Pejter nad niym cuwoł. W tym Hanowerze spotkoł kamrata – dojś bogatego Italołka. Tyn kamrat mu cynść kursu łopłaciół. Po roku wróciół z Niymiec do dom, a egzamin na majstra zdołwoł w Bytomiu. Zdoł go na bardzo dobry (wtedy nojlepsoł ocyna) i dostoł papiury ,,Schneider meistra’’.
Juz jako mały bajtel ołpa buł bardzo muzykalny, tak jak całoł familia. Jejich somsiadym buł Zyd, ftory mioł we wsi gospoda. Tyn Zyd bardzo przoł uhr ołpowi i bez to ołpa dostoł łod niego gajga. To buło radojści! Sum sie ucył na niyj grać, bo nie buło piniyndzy na skoła. Jako mody synek groł na wyselach na bambnie i na gajdze i tak sie przirołbioł.
Kiedy mioł 25 lołt łotworzuł we somsiedniym Suchym Borze swój warstat. Dwa lata nieskorzyj, 13 listopada 1939 łożyniuł sie z Mariją Datko, nołbogatsą dziołchą w tej wsi. Uhr ołma pochodziuła ze masarskej rodziny. Mieli masarnia i sklep. To byli dobrzy ludzie. Swigermuter uhr ołpy kozdoł sobota łozdołwała restki miynsa ubogym.
Wojna ftoroł juz tam dziejś buła, łopumniała sie ło ślonskich chopów i ło uhr ołpy tes. Ołpowi Pejtrowi wojna zebrała piynć lołt zycia. Mało co ło tych ciynzkich casach spóminoł. Mioł kanc scyńścioł i mozno zajś Świynty jego patrón mu pómóg, ze cały z tej wojny sie wróciół. Moc chopów tego scyńścioł nie miało. Jak sie zegnoł na bahnie we Łopolu ze swoją Mariją, to nie wiedzioł cy jesce do dom wróci. Mioł połra przepustek. Na pocontku buły łone cansto, potym musioł jechać na frónt w Rusyji. Nie buło go dwa lata. W tym casie urodzióła sie jego ukochanoł córecka Kristelka. To je moja ołma. Łona sie uhr ołpy boła, bo go nie znała. Łona znała jyno swoja mama, ftoroł jom sama chowała. Nie miala połtka, bo chopi byli na wojnie, jyno dwie połtki. Jak juz uhr ołpa przisoł z wojny zacon jom ściskać ze radości, to buła mocno wystrasonoł i fest becała, bo nie wiedziała, ze to jeji łojciec.
Jak ruske wojska przisły na Ślonsk, to nieftore kobiyty ze strachu uciekały z dziećmi do Niymiec. Moja uhr ołma tez podobnie zrobiuła i uciykła ze trziletnią córecką do Kiel do ujka. I tam trefiuła sie po wojnie ze swojym chopym. Na scyńście nie dostoł sie do niewoli rosyjskiej i przypłynął szifym z 20 tysioncoma wojołków do Kiel, ftore buło fest zniscone. Po wojnie powróciyli na biydny i łokradziuny Ślonsk. Jak juz wróciyli do Suchego Boru wkludziyli sie do dumu ołminej siostry. Miyskali tam dwa lata, do casu az wróciuła ta siostra z chopym i synkoma.
Uhr ołpa dalej mógł zajś syć ludziom, a buła wtedy wielkoł biyda. Ale mu sie poscyńściuło bo masyny mu Ruscy nie wziyni, co buło dziwym nad dziwy, bo brali wszystko. Łod masyn krawieckich po koła, zygary i co jym sie podołbało. A z tom masynom je zwionzanoł pewnoł historia.
Uhr ołpa kupiuł jom zarołz jak zdoł mesiterprufung. Buła to śwortoł masyna firmy PFFAF, ftoroł mioła dwa ściegi. Mozno było syć ściegym prostym i zygzakym. Jak ołpa soł na front, łostawiuł jom na zygzaku. Stoła na swojym placu, zołdyn ji nie rusoł i jak ruske wojołki przekopowali dom, to jom łoglądali ze wszystkich stron, buła dojś nowoł. Ze sobą mieli swojygo schneidra, ale tyn nie znoł masyn krawieckich ze dwoma ściegoma i jak siołd do niyj i zacon syć, to łocom nie wierzuł, ze jegła dziwnie skołce w takej ganz nowej masynie. Pedzioł, ze masyna je zepsutoł i po co takygo ciynskygo klamora brać, jak sie na nic nie zdoł. I do dzisiej masyna u nołs w doma stoi, je sprawnoł i w kozdej chwili mozno na niyj syć.
Jak juz siostra uhr ołmy tes wrócióła to trza buło sie kajs przekludzić. We Lyndzinach blisko rodzinnej chałpy uhr ołpy stoł dom, we ftorym miyskoł ujek Pejter, juz som, bo bracioł: Szczepon i Jyndrzej, siostry: Ulka i Zuska juz dołwno poumiyrali. Ujek nie chcioł sóm miyskać i chałpa przepisoł na uhr ołpy. I tak ołpa z ołmą i Kristelką przekludziuł sie zajś do Lyndzin. Łotworzuł tam warstat krawiecki, a na pojśrodku stoła jego ukochanoł masyna.
Jak zajś juz uhr ołpa sie przekludziuł, to kobiyty ze wsi prziłajziuły do niego z nie byle jakiymi zlecynioma. Profesjonalny schnajder tera musioł przesywać zachy ze jednej strony na drugoł, bo nikaj nie buło śtofów. Trza buło wszystko wykorzystać. Wdowy po tych co z wojny sie nie wróciyli wyciągały ich anzugi ze śranków, coby zrobić z nich ancugi komunijne dloł bajtli. Kobiyty wdziyncne za sycie przynojsiuły mu kury, króliki i nawet gansi, bo nie miały cym płacić.
Do uhr ołpy przyjyzdzało corołz to wiyncyj cudzych ludzi. To ze Wrocławia studynty, profesory ze Śląska i kans farołżów. Wszystkich ściongoł do siebie, bo sył akuratnie i tonio. We jego izbie wisioł cynnik cechu krawieckiego do ftorego się wcale nie stosowoł. Wszystko dołwoł ludziom toniyj, bo wiedzioł ze som biydni. I za to dostoł śtrołfa, bo wtojś go wydoł. Coby kara zapłacić musioł krowa sprzedać.
W warstacie pomołgały mu żona i córka. Z casem przisły na świat wnuki. To buła radojść. Łogromnie z ołmą przołli wszystkym bajtlom i tym cystym i tym zmazanym.
Ołpa Pejter buł słownym cowiekym. Jak tes coś komu pedzioł to i tego dotrzimoł. Buł bardzo poukłołdany i łajziuł jak we szwajcarskim zygarku. Kozdego dnia wstołwoł ło 5:00 rano i suł. Ło 7:00 mioł sniołdanie. Punkt 12:00, razym ze dzwonym z kojścioła musioł być łobiod, a po łobiedzie buła półgodzinnoł drzymka na twardym stole krawieckym. Potym suł do wiecora z pauzą ło 15:00 na kafej. Wiecoróma rołd cytoł i z chancią łodpisywoł na listy wtore cansto dostołwoł.
Kiedy suł to słuchoł sie radia ,,Luxemburg’’. Leciały tam szlagry to sie uhr ołpa podśpiewywoł przi robocie. Radia suchoł na lange welach (długich falach), jak mu przerywało, to wiedzioł, ze idzie burza. Nie mieli z ołmą jakygoś zacnego gospodarstwa, ale krowa i łowca buły, to siana na zima trza buło nasusyć. To tes prandko gnoł na łonka, coby kobiycie pomóc stawiać kupki i przed descym zdonzyć. Jak gospodołrze go widzieli jadącego na kole na Cheblówki (czyli łonki) to sie musieli uwijać. Wiedzieli, ze jak szneider Gonsior jedzie do siana to za sobum ciongnie burza. Nas uhr ołpa buł sprawdzónym baromejtrym we wsi.
Do kojścioła cansto chodziuł i jak buła msza 8 marca za kobiyty to łon tes buł. To tys sie kobiyty z niego śmioły, ale uhr ołpa padoł, ze mszoł je dloł wszystkich. Mioł piykny głos i zawse ze swoją córką Kristą we dwójka na chórze śpiywali, a uhr ołma tes śpiewała jyno, ze we ławce na dole.
Lubiuł ludzi robić za bołzna i gołdoł byle jakie gupoty, np. na kierchówku buła jeden cas takoł moda ze wszyjscy sadziyli śtudyntki (aksamitki). Kiedyjś uhr ołpa wlołz na kierchówek i zaglondoł. Wszystkie kwiołtka równe, jyno dwa buły wyrośniynte. To stwierdziół, ze som sam same śtudynty i dwa profesory. To sie kobiyty z tego chichrały. Inksym razem jak wlołz do sklepu zaglondoł, a tam je Królka (zawse ciekawoł kobiyta). I tak jyj gołdoł:
– Wies ty co, we Kopalinach urodziło się dziecko, ftore buło łod pasa w góram cowiekym.
– A łona pytoł – I co buło dalyj?
– A łon gołdoł – rzić i nogi.
Ale sie tes na niego łobrajłziuła, ze jom zrobiół za bołzna. To tes sie do niego bez dwa tydnie nie łodzywała. Jyno, ze jednego dnia ołpa jechoł nasiyc rosikoniu dloł krowy, a na fura za kans nałozuł i nie umiał zajś na drózka wjechać. A widziała go Królka. Przijrzała mu sie i mu pomógła, pewno zapomniała ze sie na niego gorsuła.
Buło tys tak, ze jak buł starsy to przypadła mu fucha fotografa. Robiuł zdjyncia zawżdy na weselach czy innych tamtejszych imprezach familijnych. Kiedyjś jak robiuł zdjyncie po ślubie, gdy wszyscy się fajnie ustawiali w kupa przed chałpum, to pejdzioł coś tak śmysnego, ze wszyscy sie fes śmioli, a stare ołmy prawieze zleciałyby ze stołków. Taki to buł tyn nas uhr opa.
Studyntów, co na przimiarka przijyzdzali, tys durch robił za bołzna. Gołdoł do nich gwarom śląską, a łoni go nie rozumieli. Pytoł sie jich cy kneflik przisyć blank na randzie, a łoni nie wiedzieli ło co chodzi. To uhr ołpa musioł im tumacyć z nasego na polski.
Cansto do niego przyjyzdzali tyz farołże. Jedni pograć w szkata, a insi w gojścina. Jak w maju przyłaziuła pielgrzymka ze Gosławic i Koloni Gosławickiej to gosławicki farołż zawse gołdoł, ze witoł nołs Gonsior, Ganś i Pilontko – to chodziuło o jego cera a moja ołma Krista. To sie ludziom zawse humor poprawioł.
Wiecorym we sobota abo po połedniu we niedziela w tej izbie, we wtorej tera to pisam, grało sie w szkata. Stoł juz tam akuratny stół do tej karcianej gry. Buł łon okrągły, a nizyj pod blatym buło mańkse kółko na keliski do tych mocniejszych napojów. Groł ołpa z nie byle kim. Bo z ksiyndzym Kuratusem, braćmi Jozefem i Paulem a casami tys ze szwagrym Antonem Datko (ftory leci wartko). Grali na piniądze, ale ło take sumy ftore nołcańściyj potym wciepowli na łofiara we kojściele.
Uhr ołpa nie nołlezoł do biydnych. Móg sie pozwolić na piyrsy telewizor. To tes buła sensacja na całoł wiejś. Koło drugej po połedniu pod nasom chałpom zbierała się cało celołtka bajtli. Byli łoni wyjątkowo niecierpliwi. A wiedzieli, ze jak uhr ołpa społ na tym twardym blacie krawieckim to nie mógli wlyjź. I tak se cekali az łon się łobudziuł. A jak stanuł, to juz bajtle jeden bez drugygo do chałpy wlatywały na swojam bajka. Radojści buło co niemiara. Ale wiela razy łoni namarasiyli i uhr ołma nic nie wrzescała. Zimowymi wiecoroma chopi ze wsi złazili się łoglondać mistrzostwa hokeju. Nojlepyj jak grali Ruscy z Kanadum – to wszyjscy kibicowali za Kanadom, aby Rusom sie nie dali.
Uhr ołpa suł do samej śmierci. Jak buł już starsy to nie chcioł syć cornom nitkom po cornym śtofie, bo mu się to zlywało. Mioł 86 lołt i umarł na zawał serca. Na pogrzebie zajś było fol ludzi znajomych ze Kopalin, Gosławic i ze wszystkich wsi dołokoła. Cudzi ludzie wtorzi mijali kondukt załobny to sie pytali wto umarł, ze tak kans ludzi idzie. A to buł jyno prosty krawiec, nas kochany Uhr ołpa.
Łostawiół nóm kans pamiątek. Łod ciynskich krawieckich nożyców, przez unikatowe ksiyngi z kursu krojczego, az do jego ukochanej masyny stojacej po dziś dzień u nołs w doma. Do dziś spominumy nasego ołpy bardzo ciepło i myślam, ze łun nołs tam z góry łod Świyntego Pejtra bardzo dobrze wachuje.
Od redakcji: Damian Niesłony jest uczniem klasy IIa w Publicznym Gimnazjum w Dębskiej Kuźni. Za swą pracę w konkursie "Ze Śląskiem na ty – 2016" otrzymał I nagrodę w kategorii III (uczniowie gimnazjów). Pełną listę laureatów konkursu znajdą zainteresowani pod adresem:
https://www.grupalokalna.pl/beczka/nagrodzeni-i-wyroznieni
