W poszczególnych odcinkach prezentujemy pokonkursowe prace Regionalnego Konkursu Literackiego „Ze Śląskiem na ty”. Imprezę od 27 lat organizuje Łubniański Ośrodek Kultury.
Zaciekawiona życiem sprzed pięćdziesięciu, sześćdziesięciu lat w Racławiczkach, skąd wywodzi się mój tato, poprosiłam babcię, aby opowiedziała mi o swoim dzieciństwie. Usiadła na swym ulubionym, starym, drewnianym stołku i przez długi czas mówiła o swoim życiu wszystko, co jej się przypomniało. Nagle szybko wstała, wzięła mnie za rękę i zaprowadziła na strych, gdzie z szafki, stojącej na podłodze, wyciągnęła zakurzony, mały kuferek. Kiedy go otworzyła, moim oczom ukazało się kilkadziesiąt szarych fotografii oraz pogniecione, papierowe zawiniątko. Ku mojemu zdziwieniu babcia wyciągnęła z niego długi, brązowy … warkocz?!Wzruszona, bałam się chwycić włosy, które niegdyś rosły na głowie mojej babuni, a teraz zastąpiła je krótka, siwa czuprynka. Jednak moja uwagę przykuł wystający spod zdjęć pożółkły skrawek papieru. Gdy go pociągnęłam , miałam już w ręku kilka kartek zapełnionych drobnym niebieskim pismem. Powoli zaczęłam się wgłębiać w ich treść…
Pamiętnik Elfrydy Honisz
17.12.1949r.
Witóm Cie,Pamiałtniku! Dzisiej zaczłach pisać, ale wiydz, że joł nie móm wiela czasu, a przyz to bandał mało pisać. Cieszał se, że mama dała mi kónsek papiyru, bo dzisiej tak o wszystko ciałżko. Wiysz, tera je ganz ciymno i joł sie bojał, że ktojś przidzie i mie owrzeszczy, że jeszcze nie śpiał. Nikt przecał nie lubi w rzić dostać.
25.12.1949r.
Tera só świanta, najlepszyj czas. Prziszła wielkoł zima, je mroźno i śniyg ino sypie, ale Dziecióntko zajś nie wiał jak prziszło. Prziniósło zoki, szaliczek i ciastka- chopki. Jak to Dziecióntko robi ty ciastka, że sóm takimi ludkóma? Gdzie łóno jy piecze?
04.01.1950r.
Zrobiółach wczoraj cojś niedobrygo. Ołma kazała mi prziłożyć do pieca, a joł powjydziała, że zrobiał to potyn. Alech zapómniała i po dwóch godzinach zgasło. Kedy prziszła mama, to ołma powiydziała, że jyj nie posuchałach i dostałach w pyjsk łod mamy. Od tera bandał wjedziyć, że ołmam zawsze czeba usuchnóć. Przeprojsiłach , ale jeszcze mi je tak gupio.
06.02.1950r.
Móm nowół kuzinał, Lizbet. Takoł małoł, fajnoł i bandał se nióm opjykować, bandziymy na pewno dobrymi koleżankóma.
25.05.1951r.
Dzisiej nie muszał robić tela zadania jak zawszy, no to idał z koleżankóma se pogadać na nasz plac.Tał tysz chopcy grajół w bala. Mómy małyj plac i bardzo uważajóm skisz bo zarołski blisko rojśnie zboży. Tyjdziyń tymu chopcu bal wlecioł do zboża Suchana. A tyn tał już stoł ze kijał i jak wyskoczył, to koledzy tak dostali, a my jeszcze zdónżyły uciec. Dobrze im tak, za to że cióngnół nołs za warkoczy, a nołbarzyj tyn gizd Ernest Suchy.
18.05.1952r.
09.05 mieli my wycieczkał do Wiyliczki. Wyjechali my ze wsi o godz.6.00 …. autobusał! Cieszyli my se straszniy, bo jeszczy nie jechali my autobusał. Tak wysoko na fotelach, nie umieli my prziwyknółć. Ta kopalnia je interesujuncoł, wielkoł i piynknoł. Najlepszyj byli ludki ze soli i Kapliczka Świyntyj Klary.
16.10.1952r.
Dzisiej mojy dwanasty urodziny , najfajniejszyj dziyń. Mój brat Erich nazbiyroł mi dużo kwiołtków, wszyscy dóma, w szkole, we wsi mi winszowali i zarołs je czowiyk weselszyj. Mama z Ołmóm wyjóntkowo upiekła rana babkał, co se tylko w świanta i łodpusty robi. Już joł je takoł wielkoł dziołchoł i kedy se nie obejrzał, to badał dorosłoł. Dziyńkujał Pónbóczkowi, że urodziłach se tu, że mogał se uczyć, że wojna była jak joł była małoł. To je najgorszoł rzecz, jakoł może spotkać czowiyka, każdyj każdygo nienawidzi. Byłach małoł jak była ta wielkoł kótnia, ale i tak to dobrze pamiałtóm. Do dzisiej wydaje mi se, że strzelajół np. jak cojś spadnie czy tupie, to już se bojał, i chcał iść do piwnicy se schować. Myślał, jakby to tato mioł iść w każdyj chwili do wojska. Mojy dwie koleżanki stracióły ojca i żyjół bez niygo. Przypominóm se, jak ciotka Elza czymała mie za rankał,a kuzina Marta pchała tołczkoł ze szranał łod Kujółw aż do Racławic. Miałach wtedy trzi latka.
11.10.1952r.
Jak codziynnie przichodzał ze szkoły, to już na stole leżyj kartka z robotół, co móm zrobić. Zawsze je cojś takygo: pomjywać, nafutrować psa, ostrugać kartołfly na wieczór i iś na poly pomołgać. Cieszał se, że je tak, a nie inakszyj. Cojś joł suszała, że pod Katowicóma ludzie jedzynia nie mieli i cianżko robjyli u Niymców za karał, ale dokładniy nie wiał. Rano, w połojdniy i na wieczór wszyscy razym dziankujymy Panu za wszystko. Je październik, to prawie całoł wioska idzie rzyakć różaniec.
06.03.1953r.
W nocyj zaczły bić dzwóny. Co je lous? Rano w szkole powiydzieli nóm, że Sztalin umar i przyz to je tera żałoba. Nad naszół tablicół wisi portryt tygo dowódcy. Kołzano nóm przywiónzać czornół wstónszkoł i postawić pod obrazał kwietnik z kwiołtkóma. No ja, ale nikt go dóma niy mioł, to szłach z kolyżankóma do farołża pożyczyć . Nie chcał nic pisać ło Sztalinie skiż ludzi, bo jak by ktojś to znalołz i poczyjtoł, to w naszyj dómu mómy milicjał na gland. Jak już szłach du dóm, na każdyj dómu wisiała flaga z czornół wstónszkół. Już byłach blisko, a tu przed chałpół Matuszka stoi milicja, bo flaga nie wijsiała u nich. A naprzeciwko jusz w oknie prandko wycióngajół.
15.12.1954r.
Na ja, rodzina chopskoł ani wiela nie łodpoczyjwoł, nawet w zimał, kedy na polu se nic nie robi. Tera je pora na skubanie gałsiów, takoł trochał nieciekawoł robotał. Łobierajoł se takij twardyj fortuch. Żywuł ganś se wsadzoł miałdzy nogi i se szkubie. Jeśli se by jół zabjyło, to nie je jusz ciepłoł, a piyrza nie szło wcale by wycióngnónć . Kedy gałś polejymy goróncół wodół, pióra zrobiół se małyj, mokry i bandół do wyciepniyńcia. Tak to mómy piyrza przyz 2- 3 lata, bo co roku gałsi rosnół. To gełganie w całyj wiosce se rozłajzi. Gałsióm wytarguje se trochał piór, nie wszystko. Choć pióra im prandko urosnół, to tyj biydnyj ptołkóm je tak zimno na tyj mrojzie, tak beczół.No ja, jak se jy tak czymoł przi ,,sebuczyniu”, to mocno gryjzół, bróniół se. Zawsze przyłajzi tela ciotek, sómsiadek, żeby pomołgać nóm w szkubaniu.
Gadajół tysz o tyjch legendach, pierdołach wioskowych. Pamiałtóm, na wieczór, kedy byłach trochał mynszoł, nawlykałach ołmie nić na igłał. Óna opowiadała mi legendy, potym przez dwa tyj dnie, drzymać nie umiałach. Bardzo se bojał do dzisiej legyndarnygo psa. Je ón koło rzeki przed Chrzelicóma, nazyjwómy to miejsce Bieżawy, skisz tamtyjch ludzi. Co jakijś czas w nocyj, każdyj, kto bałdzie dreptoł, to zobaczyj tygo psa. Pies towarzyszół ludzióm , co tał łażół, a potym znikoł. Ołma powiadała, że kto zobaczyj tygo psa, spotkoł go nieszczyjście. Tak było z moim ołpóm, któryj przyjeżdżoł na kole przez most i musioł slyjś z koła, bo ta bestyj przy nij szła, ale nie widzioł od niyj łba, ino szyja, była czerwónoł łod krwi. Jak jusz przelołz, to duch zniknół.
Rano już go Rusy zastrzelyli…
27.07.1954r.
Na ja i zajś prziszło lato, czas żniwnyj. Tak se stało, że niydziela, a tysz Świantyj Anny. Całoł familia popyndałowała na Górał Świantyj Any, gdzie był łodpust.Było tela ludzi, do kojścioła wlyjś nie szło, a wszałdzie tumy. Wszystko opstrujóny na kolorowo, kobiyty z wiosek zrobjóły taky różny koszy z owocóma, koróny Matky Bosky ze sumy i szmatek. Dziyń łodpoczynku i zajś z samygo rana do roboty. Jusz zboży je dobry i jy czyba pozbiyrać. Chcał napisać ,jak zbiyrómy, bo nie wiał, czy za paroł lout bałdziymy to robić. Wierzał, że bandzie inakszyj, ale to moży dopiero za szejśdziesiónt lout. Najpiyrw papa kojsi kosół zboży, my zajś wiółżymy jy w taky kominky, co stojół. Potyn czeba je wszystky dać na wóz i zawiejś do studoły. Zawsze bierał z Edmundał chorby (wielky grabiy) i grabujymy całyj poly, aby pozbiyrać resztki sumy. W studole rozwijómy ty snopki i walimy jy cepóma,a to ziarno samo wyskakuje wszystko. Potyj ino sumał se zajś wiónże,a ziarynka ostawioł se trochał dlo zwiyrzónt, a resztam se wiejzie do młyna.
19.04.1954r.
Wtorek po lanyj poniedziałku, niy ma szkoły, to móm trochał czasu. Połlyniy Judasza udało se! Joł z Erichał i sómsiadóma nazbiyrali tela drzewa, że była wielkoł fojyrkab. Siedziyli my wszyscy bardzo dugo, oglóndali innyj fojerki we wsi. Czeba pamiyntać , aby być cicho, nie wygupiać se, bo to je noc przed Mynkół Pana Jezusa i On wtety czuł se już źle. Tyn Judasz Go tak zraniół, że Go za to czeba społlić, aby i my nie byli tacy jak Judasz. W Wiylkij Czwortek i Wiylkij Pióntek całuł noc w żalu modlili my se w kojściele, i czuwali. W Wiylkij Pióntek był post, jedli my ino chlyp i piyli wodał. W Wiyloł Sobotał tyż, w połojdniy prziszli ministranci po piyniundze za klapaczkowaniy po wsi od czwartkowego wiyczora do sobotniygo wieczora. Ty klapaczki só gojśny i mówiuł wszystkim o pojście i pokucie. I tak w Wiylkij Czwojrtek i Pióntek dugo w nocyj modlimy se w kojściele. Fajny sóm dekoracjy bocznygo ołtarza, jakiś obrołzek, przejściyradło, figury. Nie je tak fajnie siedzieć w nocy w takij strasznyj, smutnyj czajsie, kedy przeżywómy Mankam Pana Jezusa. Myślał se, jak Ón to przeboloł?
A propo lanygo poniydziałku. Wszystky dziołchy były całyj dziyń mokryj, bo niedobryj chopczyska jy góniły z ainmróma, a mojał koleżankał Anał wsadzili na tołczkał i jół w rzyce wymoczyli.
30.07.1955r.
Dzisiej tyż czeba było iś na pola, bo tak gorko i słóńcy grzejy. Taki hic, że aż se robić nie chciało. Rano, po śniołdaniu, poszli my na naszy pola koło Serwitu, to trochał dalyko. Tata kojsiół , my reszta wiónzali kominki ze sómy i stawiołli my je. Uwijali my se, bo taka zaducha , cali spocóni, słabi, nawet nic nie rozprołwiali my. Dzwóny zabióły na Anioł Pański w połojdniy, połojżyli my narządzia, klankli my i zaczli rzykać. Jak to piynknie dziankować Pónbóczkowi za słóńcy, naturał, ziymiał i radojś. Modlitwa to najlepszoł rozmołwa. Potyn szli my na obiołt du dóm. Zarołzki za drugy poly pozbiyrać suchy kominky na wóz i dać do studoły. Tak duszno… Myśłałach se wtedy o mamie, o jupach, co tak se w nich małczuła. Na lato paniy noszuł taky ciyńky ubrania. Najpiyrw se wkłołdoł pończochy, potyn takoł halkał biołoł- roczek co se na pasie wiónże i je aż do stóp. Dalyj je takoł sukiynka ciymnoł( czarnoł albo niybieskoł) zapinanoł na guziki. Na to wkłołdoł se jupał, takoł jakla z dugimi rankołwóma. W niydzielał do kościoła, na odpust czy do doktora, to se ty łojny wkłołdoł, ozdobióny koralikóma, naszywanóma kwiołtkóma. Mama choć było tak gorko, nie ścióngła nic, tak to szanuje. Myślał se tak, czy joł tyż bandał musiała nojsić tyn regionalnyj strój. Wiał, to piynknoł tradycja, ale bardzo małczóncoł. Trochał nie chcał jy nojsić. Tera panny ze wsi po wojnie noszół krótky sukiynky i roki, to je nadzieja.
06.09.1955r.
Móm corołs myni czasu, włażał w dorosłyj życie. Zapomniałach napisać , że w czerwcu 1953r. skończyłach szkołał w Racławiczkach . Uczał se za krawcowół, bo tukej móm od kogo se tygo nauczyć. Szkołów zawodowych dlo dziołchów przecał niy ma żołdnych, to co móm innygo robić? Zawsze jak co, to dóma szyjał i to już umiał robić. Pracujał i uczał se w zakładzie u krawca w Łónczniku.
28.12.1955r.
Zima prziszła. Śniyg jeszczy nie zaczoł padać, to dobrze. Tera całoł rodzina siedzi w jednyj izbie, kuchni. Joł śpiał z ołmóm, ale w osobnyj łóżku. To jy tysz nasz pokój gościnnnyj . Rodzice śpióm w swojyj szlafsztubie z Ericham. W tych pokojach sóm piecy, bo w zimał je strasznie zimno. Pod okna dómy szmaty, aby nie wioło. To sóm naszy trzi pomiyszczynia.Jak tak piszał, to przypóminóm se mój piyrwszyj zeszyt do szkoły. To tak rok, dwa lata po wojnie i nic nie było. Tato robił we dworku w Kujawach, prziniósł jeszcze sprzyd wojny stary ksiónżki. Mama wytargała kartki i igłół sszywała jy razym i tak miałach zeszyty na poczóntku szkoły.
28.08.1956r.
Tera je pora na pyszny, sodky jagody i smaczny grzibki. W tał niydzielał szli my do lasa na zbiyraniy, z koszyjkóma, bo tak ciepło, ino trochał duszno, a wiyla ludzi tysz szło. Było fajniy, zbiorów wiela, ale ty kopruchy tak gryjzły. Nie zauważyli my jak tyn czas przelecioł, niebo pociemniało, a ptołki przestały śpiewać. Buf! Wielkoł blyjskawica i głojśnyj grzmot, cali wystraszóni biegli my z całyjch sił w strachu, bo w lejsie, jak je burza, nie wolno siedzieć. Papa lecioł na przodku i nołs prowadziół po lejsie, a ta burza za nami! Wylecieli my na jakyś poly w środku lasa i tak klanki my, głował schowali pod ramkóma. Joł cicho se modliła, żeby ta burza Se skóńczóła. Myślałach wtedy o takim chłopcu, co miyszkoł cztyryj wioski dalyj. Poszoł do lasu z kolegóma, a jak była burza, to czekali na łónce, a ón siedzioł przi drzewie i zarołs umar, bo tał trefiół piorun. Po chwili burza przeszła i był spokój. Dóma pomogłach zaprołwić do krałzów jagody i grzibki . Bogu niech bandół działki!
19.08.1956r.
I po żniwach. Tera czeba zaorać ziymiał, aby odpoczyjwała. Tato zapinoł pug do krowy, a óna go cióngnie, orajónc przez to ziymiał. Krowa idzie poleku i trochał ciałżko se to robi. Najlepij miyć kónia, ale kto go dzisiej moł?. Ino paru gospodołrzów z całyj wsi, co majół wiela pola, a reszta wsi moł krowy. My ich mómy cztyryj, Zawsze każdoł pomoże na polu, doł mlyka co dziyń. Pamiyntóm, kedy miałach siedym lout, kozano mi krowy wykludzić na naszół łónkał, co je w Ścigowie, no to jakijś kilómetr drógi. Ty niedobry krowy mie nie chciały wtedy suchać, a jeszcze joł se ich trochał boła, bo óny taky wielky, a joł takoł małoł. Tak oto poszłach z nimi na rzekał, żeby se napióły. Joł tak stoła, stoła, a krowa mie zaczyjnoł macać janzurał. Joł se zdenerwowała i pchałach to zwierzy na bok, a óna mocniyj mie łebał i wpadłach do rzyki. Takoł mokroł…
23.03.1957r.
Ach, biydnoł ołma! Wszystko jół tak boli, bardzo ciyrpi, ino leżyj w łóżku. Tera jak tamci idół na poly, to joł se zajmujał, robiał obiołd i inny rzeczy np. piekał chlyp. Mama niy moł czasu i to joł muszał robić, ino bojał se, bo jutro bandał to robić sama i nikt mi niy bandzie pomołgoł.Niech no se przypómnam, hm… Dzisiej muszał zrobić zaczyn, czyli to surowy ciasto co łostało z ostatniego chleba dać do miski z wodół, przykryć szmatół i ostawić na noc. Muszał kuknónć, czy je dojś mónki, bo jak ni, to czeba jechać do młyna, do Chrzelic. Potyn czeba ciasto wyrobić z mónkóm i czekać aż urojśnie. Na kóniec dać do słómianki i wsadzić do wiylołka(piyc na chlyp).
02.04.1957r.
Nasza kochanoł ołma odeszła do wjycznojści. Dzisiej był pogrzeb przy bardzo fajnyj pogodzie, jakby Niebo se cieszyło, że już do Niygo prziszła. Bandzie mi jy tera bardzo brakować…
20.10.1958r.
I wreszciy móm ojsiymnojście lout i mogał iś na zabawał. Poszłach tyjdziyń tymu z koleżankóma.Z poczóntku stołach na boku, ale późniyj Ernest, tyn mój dobrze znanyj kolega, zaprosił mnie do tyńcowania. Trochał mi było gupio, bo my se dobrze znómy, ale i tak se cieszyłach. Wolałał go niż Jakuba od Pientki, bo ón zawsze robi awantury, a w szkole wszystkim dokuczoł. Dobrze bawili my se, ale o północy musiałach już iść du dóm.
04.06.1959r.
Joł i Ernest spotyjkómy se w niedzielał i sobotał albo kedy mómy czas. Czałsto przyłajzi do nołs pomołgać na poly, choć sóm z ojcał moł zakłołd stolarskij i tał uczół se tyż inni chopcy, co chcół być stolołrzóma. Joł je tak nij zachwycónoł, ón je naprowdy … Jejździ co jakiś czas na różny festyny, zabawy, żeby grać na arkodeónie i fujarce.
13.05.1961r.
Dalyj z Ernestam se dokładnie poznajymy,ostatnio spacerowali my se drógół do Chrzelic i zatrzymali my se na mojście. Nie chciałach stołć nad tom czerwónuł rzekół. Przipómniała mi se legenda o tyj groźnyj szlachcicu, co umówił se z dwanastoma paniami dworu na dwunastół w nocyj na tyj mojście. Ón tak na niół czekoł i czekoł, aż za dwie godziny prziszły spóźniony. Tyn pan był taki wściekłyj, że zabił wszystky i ta rzyka płacze do dzisiej ich krwióm. Ale nie o tyj chcał gadać, ino o mojij Erneście. Wsadził mie na poryncz mostu i delikatnie mie pszoł, gadoł czuły słówka… Byłach takoł wesołoł jak w niybie.
29.03.1963r.
Ślub i wesely je już tak blisko, a joł corołz barzij se bojał jak to pójdzie. Nie móm czasu, czeba sprzóntać, piec, stroić. Kołołcz już poroznoszóny po całyj wsi, ale jeszcze czeba zrobić na wesely, a wiela przi tyj roboty,bo takoł jednoł wielko misa sera, maku, jabek i posypki, a jeszcze wanna ciasta. Bierze se do piykorza, wszystko se po kolei nakłołdoł na jygo blachy i piecze.
Po tyj mój żywot se zmiyni, wiał, że Ernst je moijm wybranyj, że Bóg mi go doł i postawił na mojej dródze. Paczał na zdjyncia moich rodziców ze ślubu zaszklony z wiyńcam weselnyj mamy. Ile se zmiynióło… Niy bandał miała ani jupy, ani wiyńca, ino biołuł sukiynkał do kolan, welón za ramiona i wielki buket kwiołtków.
11.04.1963r.
No to po ślubie, joł je panióm. Na weselu dobrze se bawili my, pojedli my i potańcowali my. Jak joł wypowiadała przysiangał, to se trochał martwiłach. Przywitały nołs mamy dóma kónseczkóma chlyba, soli i wody. Chlyb i woda to taky jedzyniy, co oznaczoł u nołs codziynnność życia w małżyństwie, a sól to znak gorzkich, ciynżkich dni. Od tera życie z Ernstał bandzie jeszcze lepszyj, bo to bardzo wesołyj, dobryj chop, co wcale po mie nie wrzeszczyj, nie bije, co je u ludzi rzadkojściół. Dwa dni tymu uciełam se mój dugi warkocz, jak kołże nasz obyczaj łod wiyków.
Pamiantniku drogi,wiysz, mojy życiy bandzie tera inny, bandał miała rodzinał .
Dziankujał Ci za wszystko…A tera żegnaj w ogniu…
Jestem oczarowana skromnym, pobożnym, cichym życiem Ślązaków w tych latach, który odznaczali się szacunkiem dla tradycji, Boga oraz pracy, a dzieci były posłuszne i wdzięczne rodzicom. Każdy, mimo tylu obowiązków, nie poskramiał czasu na rozmowę z drugą osobą. Nawet sam emerytowany biskup Alfolns Nossol zachwycał się Śląskiem ,nazywając go ,,Krainą serca myślącego i rozumu kochającego.”( http://kosciol.parafia.turek.pl/index.php). Ale czy tak jest obecnie? Ci, którzy dożyli czasów współczesnych, twierdzą, że życie było wtedy lepsze i zgadzam się z tym. Mimo że technika, medycyna jest tak bardzo rozwinięta, to mamy o wiele trudniej niż nasi dziadkowie, rodzice. Nie zawsze postęp technologiczny idzie z „postępem serca”…
