We antreju przi kafeju. „Jak to downiyj w Żandowicach żniwowali”

W poszczególnych odcinkach prezentujemy pokonkursowe prace Regionalnego Konkursu Literackiego „Ze Śląskiem na ty”. Imprezę od 25 lat organizuje Łubniański Ośrodek Kultury.

Wyróżniona praca Dominiki Klyssek z ZSG w Żędowicach, napisana pod kierunkiem Anity Stachowskiej.
Regionalny Konkurs Literacki „Ze Śląskiem na ty”, Łubniany 2014

Chciałabych wóm opowiedzieć, jak to downiyj ludzie w Żandowicach robiyli przi żniwach. Żniwa downiyj przeważnie zaczynało sie kole 22 lipca. A downiyj 22 lipca bóło świyntym państwowym i ludzie mieli wolne z roboty. Tóż fto umioł po kryjómu iść na pole, to zaczynoł już żniwować. Downiyj sioło sie u nos dużo żyta i owsa, bo w Żandowicach sóm ziymie liche – przeważnie pioszczyste – to żyto i owies sie nojlepiej udorzały. Yno pola za stacjóm kolejowóm, w stróna lasa, bóły trocha lepsze, tóż niewtorzi wiynksi gospodorze sioli tam pszynica. Potym już wymyślyli insze zboża, takie jak pszynżyto, to tyż je niewtorzi sioli. Downiyj ludzie żniwowali przeważnie rynkóma, bo kómbajnów jeszcze niy bóło i jyno ci wiynksi gospodorze mieli maszyny do sieczynia. Mali gospodorze siykli przeważnie kosóm, a kobiyty szły za nimi, ubiyrały i wiónzały snopki. Jak całe pole bóło zesieczóne, to snopki trza bóło postawić w kupki. Żyto ukłodało sie po sześć snopków, a owies po osiym. Potym trza bóło zrobić wiynksze powrósło i te kupki powiónzać, żeby kóski lepiyj wyschły, no i coby wiater ich niy przewróciół. Tak to musiało pora dni stoć, żeby kóski i słóma bóły blank suche. Potym trza bóło te snopki z pola zwozić. Ładowało się jy na fóra. Ale to trza bóło umieć! Łod kraja fóry wystowała słóma, a kóski musiały być kładzióne do środka. To musiało być tak dobrze poukłodane, żeby sie po dródze nic niy rozleciało ani niy stracióło. Na góra fóry dowało sie powónc. To bół taki dugi dróng, kery musioł być dłuższy od fóry – trza bóło go przywiónzać powrozym z przodku i ze zadku fóry. Potym z tym zesieczónym i wyschniyntym zbożym jechało sie do maszyny, do mócynia. Downiyj maszyny do mócynia mieli jyno wiynksi gospodorze. Oni swoje zboże zwoziyli do dóm i ukłodali je w stodole, a jak już maszyna bóła wolno, to potym sie mócióło. Jak mieli dużo zboża, to móciyli nawet połra razy – niekej aż do późnyj jesiyni. W czasie żniw z maszynów korzystali ci mali gospodorze, co nie mieli swoich maszyn. A jeszcze nie tak cołkiym downo to nie bóło ani maszyn do mócynia, jyno zboże mócióło sie cepami. Z  fóróm ze zbożym stowało sie przi maszynie i  z  tyj fóry trza bóło ciepać rozwiónzane snopki na maszyna. Na nij stoł przeważnie chop, co ciepoł te snopki do maszyny kóskami w dół. Przi maszynie ze zadku bóły takie mocowania na miechy (worki) i dó nich leciały ziorka. Do piyrszych leciało lepsze zboże (godało sie na niy tuste ziorka), potym chude ziorka, a  do ostatniego leciało już te najgorsze – na to godali poślołd. Z boku maszyny leciały plewy, a z przodku wylatywała słóma. I zaś kobiyty miały robota, bo musiały ta słóma odbiyrać i wiónzać w snopki. Potym wymyślyli presy do słómy – to bóła tako maszyna, co już ta wymócóno słóma wiónzała sznurkym. Tóż kobiyty potym już miały lepiyj, bo musiały jyno odbiyrać i odnosić te paki. Niekedy, jak tyż sznurek sie przerwoł, to trza bóło paka zwiónzać powrósłym.

Jak już nastały ździebko lepsze czasy, to już nie trza bóło prosić sie i stoć u gospodorzy do maszyny, ale maszyna stawiali we wsi w jednym abo dwóch miejscach i tam sie według kolyjki trza bóło ustawić. U nos przeważnie takoł maszyna do mócynia stoła na Korei (skrziżowanie ulic Powstańców Ślónskich i  Dworcowyj). Ludzie, jak zwoziyli z  pola, to zarozki jechali do maszyny i już wymócóne wiyźli do dóm. Najgorsze to bóły te kolyjki. Niekej trza bóło niedaleko maszyny drzymać i w nocy pilnować swojyj kolyjki, bo jak kogo niy bóło, to kolyjka przeleciała i nastympni móciyli. Jakiś czas potym niy trza bóło już stoć w kolyjkach, bo maszyna do mócynia jeździóła po wsi i fto chcioł, to móg u siebie na placu  mócić. Ale wszystko moł swoje dobre i złe stróny. Jak sie mócióło we wsi, to trza bóło stoć w kolyjkach, a do dóm prziwózióło sie już słóma i ziorka – niy bóło tela marasu. A jak sie mócióło w dóma, to niy trza bóło stoć w kolyjce, ale za to cały plac bół zaciaraszóny łod słómy i plewów!

No, ale technika idzie do przodku i tero już takich kómedyi ze żniwóma niy ma. Dzisiej sóm kómbajny i jedyn czowiek zesiecze i wymóci całe pole, ziorka na przyczepa wysuje, słóma popresuje i jedzie do nastympnego. Ale z drugij stróny gospodorzy je tera coroz mnij, a pola leżóm odłogym… A downi wela to sie ludzie narobiyli…

To tela Wóm chciałach łopowiedzieć o  żniwach w  Żandowicach. A  wiycie, skónd jo to wszystko wia? Pedziała mi ło tym moja babcia Trudka, wtoro tyż niejedyn roz na Korei musiała kolyjki do mócynia pilnować, a potym ta słóma odbiyrać. Dziynkuja jyj za to serdecznie, bo keby niy łóna, to jo bych tyż niy wiedziała, jak to downij w Żandowicach i myśla, że i w inszych wsiach tyż żniwowali.