We antreju przi kafeju. Mój piyrszy krok bez szkolny próg

W poszczególnych odcinkach prezentujemy pokonkursowe prace Regionalnego Konkursu Literackiego „Ze Śląskiem na ty”. Imprezę organizuje Stowarzyszenie na Rzecz Wspierania Inicjatyw Kulturalnych w Gminie Łubniany ANIMATOR.

Miejsce I w Regionalnym Konkursie Literackim „Ze Śląskiem na ty”
Autor: Arthur Schulwitz
Rok 2017
Zdzieszowice

Bóło to już douwno, a douwno, 77 lout tymu, ale jeszcze to dobrze pamiyntóm, jak by to bóło pouran miesięcy tymu. Wy jedyn fajny dzień, a bóło to wy 1 aprila 1940 r., moja Muter łoblykła mie truchan fajniejszy. A bóły to krótkiy galoutki, pónczochy pod kolana i koszulka ze krótkim rankouwym. Posiedła mie na koło i zawiózła do szkoły, na plac. Tam już bóło pouran dzieci. Za chwilkan przyszła rechtórka i poustawioła nouz po dwóch i wkludzióła do szkoły do jednyj klasy. Bóło nouz 40 dzieci, do tygo jeszcze 40 mamulek i klasa bóła pouno ludzi, a jou, synek ze kóńca wsi, boł miedzy niymi wystraszóny. Trzymoł jou se blisko mojyj Mutry, bo jak by jou se straciół, to bych ani do dóm nie trefiół. Za chwilka zaglądóm, a rechtórka douwoł dziecióm takiy fajny tyty.

Zrobióło mi se żoul, bo zaś inszy dzieci dostouwają, a dlou mie nigdy nic niyma. Rozbeczoł jou se i skrół za mojan Muter. Jak rechtórka mie wołała, to jou nie słyszoł i nie poszoł. Tak to moja Muter prawą ranką pociskała mie wy pleca, a lewą pokazywała kaj móm iść i pedziała „syneczku idź  po twoja tyta”, a synek nie poszou, bo go bóło gańba iże beczoł. Tak to rechtórka przyszła dó mie i dała mi ta tyta. Jak jou tysz widziou ta tyta przedy mną, tak jou ją chyciół i trzymoł mocno, co by mi ją żodyn nie zebroł. Jak my zaś przyjechali do dóm, to jou chyciół za kóńcy tyj szlaifki i pociągnął. Otwarła sie ta moja tyta i jou zaglądóm, a tam pouno maszkietów. Ale jou bół roud, takou pounou tyta maszkietów, to mi na dugo styknie i żodnymu nie dóm ani se nie pochwulan, iże móm maszkiety. Zarouski jou chycióu za jednego łodwinół go i do gamby. M……, jaki dobry, a słodki. Pouran razy jou do ty tyty grajfnął i naroz jou grajfnął i niy ma. Zaglądóm, a tam pod sóm wiyrch papióru naciśnięto. Zaś jou bół zły i beczoł, bo to inkszy dzieci dostali pouny tyty, a jou jyno pouran szklouków na wiyrchu. Dzisiouk widzan to troszkan inaczy.

Bóła  wojna. Maszkietów wy sklepie wcale nie bóło. Skąd jy moja Muter jeszcze wyczasła tygo nie wian, ani się już nie dowian. Ale, jak to wiymy ze naszygo życioł, co Muter nie zrobi, aby swojemu dziecku troszkan radości nie zrobić.

Co jou wy mojym życiu kole tyj szkoły przechodziół, abo przejyżdżoł, to mi sie tyn łobrouzek z tą tytą przypóminoł. Minóło 66 lout łod tygo dnia i bóu jou już 12 lout na ryncie i jou se uwez i tyn łobrouzek uwieczniół wy drzewie. Zrobiół jou figura,  na 1,2 metra wysoko. Zrobiół jou ją tak, jak mi sie to wy pamięci zapisało. Stoi syneczek wy krótkich galoutkach, pónczoszkach i koszulce ze krótkim rankowym, a wy rankach trzymie tyta. Pół kroku za nim stoi Muter i prawą ranką pociskoł swojego syneczka wy pleca,  a lewą pokazuje kaj mou iść. Jak jou ta rzeźba mioł gotowoł, to jou ją zapakowoł do auta i pojechoł do Rozwadzy, do szkoły i poszoł do pani Dyrektor i se spytoł:

– Czy pani Dyrektor mogła by jeszcze wejźć do 1 klasy mojego wnuka, a bóło to już dwa tydniy nieskorzy, jak się zaczła szkoła.

Pani Dyrektor pedziała mi:

– A czamu chcecie by wasz wnuk, tu, do Rozwadzy  chodziół do szkoły, jak wy miyszkoucie wy Zdzieszowicach.

– Jou tu do tyj szkoły chodziół i jou by tysz chcioł, co by łón tysz tu chodziół do tyj szkoły.

– No to dobrze, kaj to moucie tygo wnuka.

– Siedzi wy aucie ze swoją Mutrą.

– No to idziymy pó niego.

Dośli my do auta, a Pani Dyrektor godoł:

– Co to robicie za bouzny! Wy aucie nikogo niy ma?

– Są, łoni się jyno skryli.

Doszoł jou do auta i łotwar bagażnik i zawołoł:

– Tu się skryli!

Jak pani Dyrektor widziała tygo wnuka ze matką z drzewa, to zawołała:

– Takiego wnuka zarouski weznymy.

Po jakymś czasie jou się pokouzoł wy tyj szkole i rechtórki ze daleka wołały:

– Panie Arturze, wasz wnuk je bardzo grzeczny i dobrze się uczy.

Tak to dziwnie się złożyło ze moją szkołą, iże jou dwa razy musioł zaczynać. Bez lato wy 1944 roku przyfurgały tu dó nouz amerykańskie furgouły i zaczły ściepować takiy gruby cygara. Jak to pieróństwo spadło na ziemian i zaczło rozruwać, to narobióło to larma  co aże naszy chałupy drżały. Szyby ze łokień wytrzaskało i szkorupan ze dachów potrzaskało. Ze niechtorych chałupów to jyno jeszcze kómin stoł. Kóniec tysz bół ze naszą szkołą. Połran miesięcy nieskorzy przyszło ruskiy wojsko i co nóm amerykańcy nie potrzaskali to nóm Ruski zabrali i tak my stracili wszystko. Zostało nóm jyno jeszcze truchan nadziejy do życioł.

Wy 1945r., na podzim, bez nasza wieś szou ordynans ze gminy ze dzwókiym i dzwónioł i wrzeszczał, co by wszystkiy dzieci przyszły do szkoły. Jak cza iść to nic nie pómoże, jyno cza iść. Śli my do polskiej szkoły, a po niymiecku my godali, bo my inaczej nie umieli. Cołkiy naszy szczęściy, iże wy szkole bóu rechtór, co umiou po polsku, po niymiecku i po śląsku. A nazywoł się Karol Kwiatkowski i pochodziół ze Bienkowic kole Raciborza. My mógli godać, jak my chcieli, a łón nouz tak zapisou, jak cza bóło i wszystko bóło dobrze.

Za pouran tydni pokouzou sie nowy rechtór, nazywou sie Czesław Brylski, a tyn jyno umiał  po polsku i to sie dopiero zaczło. Zarouski wy piyrszy dziyń chcioł nouz do dziennika zapisać i pytou mie:

– Jak się nazywasz?

– Arthur Schulwitz.

– Jak? Powtórz.

– Arthur Schulwitz.

Zaglóndou na mie i nic nie rozumioł.

– A jak się to pisze?

– No tak, jak się godoł.

– Napisz to na tablicy.

Jou se myślou, nowy rechtór chce mie uczyć, a sóm pisać nie umiy. Jak to je? Napisoł jou, jak się nazywóm, ale co z tygo, jak tygo przeczytać nie umiou. Pytoł mie:

– Data urodzenia?

Jou wiedzioł kedy móm geburtstag, ale jak to pedzieć to bół tyn nouwiekszy ból. Jou pedzioł tak, jak jou umioł.

– Jedyn sztyry februara, a rok jou pedzyiou po niymiecku, bo jou inaczy nie umiouł.

Z tygo co jou pedzioł rechtor sie nic nie dowiedzioł. Tak nóm kozoł na drugi dziyń przynieść kartki łod Mutry ze miónym i datóm urodzenia.

Chciou se rechtór dowiedzieć, eli umiymy rachować i pytoł tabliczka mnożenia. My umieli se w gowie porachować, ale co z tygo, jak my tygo pedzieć nie umieli. Jak pokozoł chto moł łodpedzieć na pytaniy, to bóło cięszky wstouwaniy…, a potym my słyszeli „siadaj baranie!, bałwanie!” i docinek, co ty szwabsky rechtory wouz uczyli? Ty rechtory nouz dobrze uczyli jyno gorzi, iże ty nowy rechtory nie umiały spokopić,  kogo to przyszli uczyć. Jedyn rouz pytou rechtór Zeflika, mojego kolegi:

–  Wiela to je  8 x 6 ?

Zefel, tak pomału wydedutkowoł:

– Panie rechtór to je 4 i 8 tak do kupy. Rechtór wrzeszczy:

– Do dupy a nie do kupy! To jest 48 zapamiętaj to sobie!

Jak to se zapamiętać, jak nóm miało języki połómać, jak my chcieli pedzieć ,,,, naście abo …. dzieści.

Pytou dali Zefla:

– A ile to je 6 x 8?

Zefel wiedzioł, ale ze strachu nie chcioł nic pedzieć. Rechtór zaś wrzeszczy:

– Co nie wiesz? Przecież to jest to samo –  tuplikuje nóm rechtór. Czy ze przodku, czy ze zadku to je jedyno i to samo.

Zefel pedziou:

– Ni panie rechtor to nie je jedno i to samo, bo jak jou na moja Lota zaglóndóm ze przodku, to to je pies, a jak zaglóndóm ze zadku, to to je suka.

Na kóniec rechtór pedziou nóm:

– Dzieci jutro baniymy pisać po polsku. Przyniejscie pióra i zeszyty ze sobą.

Na drugi dzień rano rechtór pytou:

– Macie pióra, zeszyty?

Zefel stanou i pedziou:

– Panie rechtór jou niy móm, bo moja Muter nie wiedziała, jak mou ty pióra zeszyć. Ale jou se przyniós kónsek starygo heftu i kónsek bleistiftu, to jou banan na tym pisoł.

Rechtór kozoł nóm pisać kaj my miyszkómy. Żodyn nie pisoł, bo ani nie wiedzioł, ło co tyn rechtór pytoł,  a tysz żodyn nie znoł polskich słów. Jou bół truchan do przodku, bo jou se łod starzyka nauczóu pouran słówek po śląsku i myślou jou, iże to je po polsku. Tak jou pisou:

– My miyszkać haupa. Mieć zygródka.

Ledwo jou to napisou, to już rechtór bół kole mie i pytoł:

– Co ty piszesz?

– Kaj miyszkać.

– A co to je haupa?

– No kaj my miyszkać.

– Dom, dom, dom!

Wrzeszczy na mie.

– Jako to dum, jou przecen chodziół trzy lata do niymieckyj szkoły to jou nie mogan być dum.

– Po polsku to się nazywa dom!

– Jak to?! Przeca mój starzyk umiy po polsku i łón zouwdy godou haupa.

– Po polsku to się nazywa dom.

No dobrze, co by już bóło cicho to napisza – dom.

Zaś wrzeszczy źle! Źle! Żle!

– Jak to źle, trzy literki a jeszcze źle. Jou jusz z tygo nic nie rozumian.

Dom pisze się małą literą.

– Jak to? Dom to je dingwort – rzeczownik i to się pisze ze wielką literą to jou jeszcze pamiytntóm ze szkoly. A jou chodziół do szkoły, a nie do majsu.

– W języku polskim wszystkiy rzeczowniki pisze się małymi literami.

– No, co to za dziwoty?

Jedyn rouz jou pojechou do szkoły na starym kole, co jou se sóm sklyciół ze starych tajlów, co  nom Rusy nie zabrały. Mojy koło to była jyno rama i kółka. Opónów nie było. Tak jou do szlaucha łod wody nacis szmatów i przydrutowoł do felgi. Jak jou jechou bez wieś to wszystkiy kury ze drógi uciekały. Mioł jou daleko do szkoły, bo my mieszkali na drugim kóńcu wsi, a bóło już nieskoro. Bóła prawie gołoludka i jou sie wygładziół i mocno sie potrzaskoł. Przyszoł jou do klasy ze bekym. Dobrze, iże jou nie zarył mojym kicholym do ziymiy bo bych zabroczony łod krwiy. Pytou mie sie rechtór?

– Dlaczego ty płaczesz?

– Panie rechtór jou jechał na kole i se wygladziół na kurwie.

– Co ty zrobileś?

– Jou se wygladziół na kurwie.

– No tego to jeszcze świat nie słyszał. Taki młody chłopak i już? A gdzie to było?

– Tu niedaleko kole szkoły. Jou jechał za wartko.

– Podaj mi adres ja to załatwię.

– Panie rechtór tam niy ma adresu. To było tu niedaleko kole szkoły, tam są takiy dwie mocny kurwy. Ta piyrszoł to jou tak fajnie gładko przejechoł i bóło dobrze, a ta drugo, jak jou do poły wjechoł to jou chcioł tak barzy przycisnąć i jou se wygladziół, a terouski mie wszystko boli i jou je słabi.

Ja ludkowie mili tak to bóło wy mojym życiu. Za szkalca to  jou po kurwach jeździół,
a terouski jeżdżan po zakrętach. Tak pomału my se nauczyli słówek i nauczyli tysz lepszy goudać i pisać. Ale ty nasze rechtory, ty se do końca swojygo życioł nie nauczyli goudać  po naszymu, czyli po śląsku.