We antreju przi kafeju. „Jak to moja ołma Klara we wielołku chlyb piekła”

W poszczególnych odcinkach prezentujemy pokonkursowe prace Regionalnego Konkursu Literackiego „Ze Śląskiem na ty”. Imprezę od 25 lat organizuje Łubniański Ośrodek Kultury.

Dawid Woś, kl. VI, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Powstańców Śląskich w Łubnianach, kategoria II, opiekun: mgr Magdalena Swobodzian

Regionalny Konkurs Literacki „Ze Śląskiem na ty”, Łubniany – Łubniański Ośrodek Kultury, rok 2017, miejsce II

Ło piecyniu chleba w dóma we wielołku to juz mozno chtoś kiedyś pisoł, ale joł musam to zrobić jescy rołs, bo chto jak chto, ale moja ołma Klara wiy ło tym richtich wszysko i joł wóm tera to napisa, zeby sie tym sfami podzielić. Ołma Klara urodziyła sie 14 sierpnia 1937 roku na Kosowcach, pochodzi ze jednego ze nołstarsych kosowskych rodów łod Sowów. Rołs na wiecór, jak zejch nie chcioł jejść wiecerzi (a to mi sie doś cansto zdarzało, bo jak to ołma gołdoł, to joł je trocha lichy jedzołsz) i zech wymyśloł, co by to na tyn chlyb połozyć… ołma pejdziała: – Wiys, synecku, jak joł była takoł modoł jak ty, to my takych problejmów nie miejli, bo my byli radzi, jak my tyn chlebołsek w dóma mieli. A zeby go miejć, to my sie przi niym nołprzód musiejli narobić, bo my do sklepu pó niego nie śli, yno sami go piekli.

Zacóno sie na jejsiyń, jak juz kartołfle były wykopane, to na tym polu bół dobry plac na łozime zyto i tam my jy siołli. Jak przisło lato, to trza je było zezniwować, ale nie kómbajnym, yno bindrym. To była takoł masina, co yno siekła zboze, trza było za nióm iś i ryncnie snopy wiónzać powrósłym, tez ze zbozoł zrobiónym. Potyn my te snopki ukłołdali we śtałki i nareście sfoziyli do stodoły. We sierpniu, jak juz wiynksość gospodołrzi we wsi miała zboze zezniwowane, to przisoł cas na mócynie. Przijyzdzoł ze Jyłowej Ciurlołk ze dreśmasinóm, stołwioł jóm na dwórku abo we stodole, jak było w niyj doś placu, i my móciyli. Zeby na tej masinie nadónzyć z tym wciepowaniym zyta, potyn zaś łodbiyrać ta wymócónoł słóma i wiónzać powrósłem we snopki, to trza było miejć przinołmniyj dziejsiyńciu ludzi, to jedna familijoł pómołgała drugej, wszyscy sie musiejli narobić, ale my wymóciyli. Jak ziołrka zyta były w miechach, to juz yno trza było jy zawiyjść do młóna. Zarołs po wojnie to my jejździyli do młóna na Mańcołk do Pietrzołka, bo łón fajnoł mónka meloł i nie wichłoł. Na ja, jejździyli to trocha za kans pejdziane, bo my śli tam piechty, z miechym zyta na tołcce, a tam i pu dnia nierołs my zmudziyli we kolejce, az my prziśli dran. Jak juz zejch sie wydała za twojygo ołpa Jana Koziola w lutym 1969 roku, to juz potyn było trocha lepyj, bo zyto do młóna to juz fóróm nóm woziół Duda. Zawse zarołs po zniwach nasuli my z ołpóm tak ze śtyry cetnary (to je śtyry miechy po 50 kila) zyta, a z tego było potyn 120 kila mónki i tak kole 80 kila łosypki (to sóm po polsku otręby). Tera, jak sie chtoś chce zdrowo łodzywiać, to ta łosypka tez jy, ale my piyrwej nióm futrowali krowy, świnióm i kuróm do kartołfli dodołwali, do tego jescy maślónki my nalołli, to zwierzina miała zdrowy futer. Łod takygo futrowanioł to kotlety ze tej świnie aze słodke były, tak ołpa gołdoł i tak tez było, take to było dobre miynso.

Widzis juz, tejla ześ napisoł, a tu jescy niy ma nic ło tym recepcie na tyn chlyb, ale tera juz ci wszysko tumacam, zebyś to kiedyś i swoim wnukóm móg pejdzieć abo przecytać, a chto wiy, moze go jesce i z mamóm upieces, bo łóna go jescy pamiyntoł, iberhałpt te skórki, co jyj tak smakowały, jak była małoł.

Piecynie chleba zacynało sie łod zrobiynioł zołcynu, to łod tego te ciasto potyn rośnie. Joł miała na to taki trzilitrowy bónclik. Na tyn zołcyn to zawse bół łostawióny kwas, to je surowe ususóne ciasto łodkłołdane przi kozdym piecyniu chleba. Kwas trza było łoskrusyć, wymiynsać ze pu litra ciepłej wody i dziejsiyńcióma łezkóma mónki zytniej. Bónclik ze kwasym stołwiało sie zawse jescy do jakejś miski, bo nierołs to tak mocno gierowało, ze ołze uciekało. I tak to stoło do wiecora, połra razy za dziyń jescy to trza było przemiynsać. Na wiecór ołpa przinosiół do kuchnie dziyska, ta, co tam jescy tera trocha zezartoł łot moli stoi na górze w nasym starym dómu na Niwie. Łodmierzómy jedna połnoł kosiarka mónki, to je tak ungefer 5 kila, przesiywómy bez sitko i wsuwómy do dziyski, na to wylywómy tyn nas kwas z bóncla i miynsómy, jakby było trocha za ganste, to dolywómy trocha ciepłej wody. Dziyska przikrywómy deklym i łostołwiómy na noc w kuchni, w chtorej musiało być dobrze nahajcowane. Zawse było larmo, jak sie chtoś za kans z darma przetwiyroł i zimny luft z dworu wpuscoł, bo łod tego sie zołcyn nie chcioł ruchać.

Na drugi dziyń stołwałach ło scwołrtej rano, łotwiyrałach ta dziyska, nałokoło chtorej było widać taki łoklejóny łod zołcynu rand, to bół znak, ze to nołprzód rosło, a potyn już przestało i łopadło i to już idzie wyrołbiać z tego ciasto. Nołprzód trza było wlołć liter gorkej wody, zeby to już dalej nie gierowało, bo inacyj chlyb bółby kwaśny. Nastynpnóm ważnóm rzecóm było dodanie 4 gołrści soli, bo bez tego chlyb by nie mioł smaku (to ucyniyło po jednej gołrści na kozdoł chlebicka) i tak gółrść kminku. Zaś zeby chlyb bół dugo świyzy i nie schnón, zamiast samej wody dołwali my do ciasta siadłe mlyko (kole 3 litry) łozmiynsane z jednym litrym ciepłej wody. To sie wlywało do zołcynu, do tego jescy dwie kosiarki przesiónej mónki i miynsać. To była ta nołgorsoł robota, wszysko rankóma trza było zrobić, schylać się nad tóm dziyzóm az krzis boloł. Jak juz było fajne gładko ciasto, dziyska sie zawiyrało deklym, prziłozyło sie drzewa do pieca, zeby dalyj było ciepło i ciasto sie ruchało. To trzwało tak ze 3–4 godziny. Za tyn cas musiałach pofutrować i wydoić krowy, a potyn nasykować drzewo do wielołka. Ołpa kupowoł u fejśtra take gotowe, świyrkowe siajty, potyn jy rznón i rómboł na mańse, półmejtrowe drewka. Na jedyn rołz trza było takych drewek dwa nołrónca, to ucyniyło tak miedzy 18 a 20 drewek, chtore sie wciepowało do wielołka i łozpolało scypkóma. We wielołku nad fórtkóm bół taki ruby zielazny prynt, na kóńcu z łokrógłym gryfym, to bół sołpuch, trza go było pociógnónć ku sobie, zeby łotworzić kómin, coby dostoł cugu i się łozpołlyło. Jak juz ciasto urosło i dekel łod dziyski sie dźwigoł, to trza jy było zbiyrkować, uformować take bochynki i wciepnónć jy do łobsutych mónkóm kosiarków. Tak sie to jescy musiało trocha poruchać, az po wiyrchu zacóno ciasto pynkać. Za tyn cas drzewo we wielołku prawie cołky sie wypołlyło, to trza było wrzónś drewniane grzebło namocóne we wodzie i łozgarnónć te restki niedopołlónego drzewa na boki wielołka. Resta popiołu sie wymiótło pómietłym ze słómy, namocónym we wodzie, sołpuch nad fórtkó wrazić nazołd, zeby tyn ciepły luft ze wielołka nie uciek do kómina. Potyn juz yno wartko chlyb z kosiarków wciepnóńć na drewnianoł łopata i do wielołka na pótory godziny. W tyn casie to juz w całym dómu wóniało tym chlebym, a i na dworze tez. Jak juz sie upiek, to jescy jedno trza było: wycióngnónć go na łopacie i po wiyrchu pomazać śmatkóm zamocónóm we wodzie i nazołd na połra minut do wielołka włozyć. Potyn to sie nase chlebicki świyciyły jak zdrzadło. Do takygo chleba to juz nic nie trza było, hejchstync, trocha masła i soli…