W poszczególnych odcinkach prezentujemy pokonkursowe prace Regionalnego Konkursu Literackiego „Ze Śląskiem na ty”. Imprezę organizuje Stowarzyszenie na Rzecz Wspierania Inicjatyw Kulturalnych w Gminie Łubniany ANIMATOR.
Autorem pracy jest Miłosz Matloch, Szkoła Podstawowa Nr 2 w Praszce.
Mom na miano Miłosz. Miłosz Matloch i mom dwanost roków ( za pore miesiyncy bydym mioł trzinost). Pochodzym z Kaczyc kole Cieszyna i niedowno żech sie przykludził z cieszyńskigo w opolski do Praszki . Tusz też tymu bydym rozprowioł tukej w gwarze cieszyński. To je moja tożsamość, to i w sercu gro i to żech wyssoł z mlykiym matki. Chcym wóm kapke powyrzóndzać jako to sy mnóm było i jaki to żywobyci było hańdowni { dawniej), bo mocka wiym na tyn temat skuli moji mamy Ona kocho rozprowiać po cieszyńsku, a musicie wiedzieć, że w dóma dycki prawiymy po naszymu. Mo nas trzech i kożdymu musi czas poświyncić za co sóm my moc radzi.
A teraz poczytejcie, coch to tu upisoł. Miyszkoł żech kilometer od granicy z Czechami, a kie cieszyńsko mowa mo mocka naleciałości z czeskigo….(.mamulka mi prawiła, że po fachowymu to sie nazywo bohemizmy), to bydzie też tu kapke srandy ( śmiychu), bydzie kapke spóminek jak to hań downi było na dziedzinie.
Owczornia – dzielnica gminy Zebrzydowic na Śląsku Cieszyńskim. Tymu to je Owczornia, bo kiela roków tymu Hrabia Larisch howoł tam owce i bydło. I jo je stela, jo sie tam wychowoł u starzików. Na przikładzie dziecek, kiere tu widzicie chcym wóm pokozać, jak jo spyndzoł dzieciństwo. Na owczorni jak to starka dycki spómino było od hań downi kupe dziecek i tak je do dzisio. Całóm hordóm gónióm, jeżdzóm na kołach, grajóm w fuzbal aji jeżdzóm w byczoku..
Starka bojała mi bojki i roztomajte wyliczanki na kierych sama była chowano:
Starka zupe gotowała
i do garka naciepała:
dwie marekwie, trzi pietruszki
i sól i sztyry żółte gruszki,
garść knefliklików, pół ziymioka,
trzi fusekle i buroka,
zómbek czosku, kości sztyry,
trzi zicherki, dwa selery,
szpulke nici, kulke wełny
aż sie garniec zrobił pełny.
Warziła to siedem dni.
A tóm zupe to zjysz ty!
Dzisio jak jadym tam, do Zebrzidowic, to mi sie to ganc wszystko spómino. Dziecka rade, uśmiychniynte na ceście uż mi machajóm, a kiere bardzi gańbliwe to głowe na dół dajóm. Tu życi je ganc inksze niż w mieście. Dzieckóm ani sie nie spómni o kolóniach, bo przeca majóm swojóm kolónie na Owczorni. Teraz wiym dobrze, ze ta cało ferajna i tych małych i tych kapke starszych szczerych dziecek to je prziszłość i wiym, że zaś tego przichówku snoci przibyło wiyncyj to je to, co nas łónczy z prziszlościóm…ty dziecka!
Prziszło mi teroz cosikej na myśl:
” Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości, W całej przeszłości i w całej przyszłości Jedna już tylko jest kraina taka, W której jest trochę szczęścia dla Polaka: Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie Święty i czysty jak pierwsze kochanie(„…) Mickiewicz-Pan Tadeusz
Kuchnia cieszyńsko
Kuchnia cieszyńsko je połónczynim kuchni ślónski, czeski i góralski. Hań downi potrawy były raczyj skrómne i zawiyrały mało miynsa, mocka były na mlyku robióne.
Potrawy naszych starzików i ojców kierzi wiynkszość dnia spyndzali na ciynżki robocie w polu musiały być tani proste i pożywne. Na obiod dycki rychtowali tzw. ajntopfy- potrawy, kiere skłodały się z mocka roztomajtych składników. Do dzisio moja mama w dóma robi najsłynniejsze dani cieszyński czyli babraczke- ziymioki zmiyszane z kapustóm i szpyrkami. Ale jo tego ni mom rod. Zapijano to kiszkom, czyli zsiadłym mlykiym. Czynsto jedzóno fazole, bób czy soczewice. Podstawóm obiadu była też polywka, czyli zupa. Gaździno roz w tydniu robiła nugle, to je domowy makarón. Rosół z kury z nuglami był obowiónzkowóm potrawóm niedzielnego obiadu
Na kolacje zwykli jodać potrawy na mlyku. Np” gałuszki”, czyli kluski ślónski, ” szagówki- kopytka, ” gałuszki fusate” z dodatkiym ciymnej mónki. Podowano ich z roztopiónymi szpyrkami (słónina) abo boczkiym, popijano kubkiym kiszki, Mocka też było potraw z ziymioków.
W czasie zabijaczki babucia (świniobicie) robióno necówki, jelita, krópnioki i salcesóny. Miynso wyndzono w wyndzokach- specjalnych kamiynnych lub drewnianych budkach
W kożdej chałupie na Ślónsku Cieszyńsklim kisiło sie kapuste jesiynióm. Ni mogło ji zabraknóńć na zime. Chlyb piykło sie w chałupach w specjalnych piecach. Były ciasta drożdżowe, czyli buchty. Ze zmielónych ziaryn pszynicy szło namleć ciemnej mąki – krupicy kieróm gaździno używała do pieczynio chlebów krupicznioków.
Jako to kiesi bywało ( spóminki familije)
W 1930 r. dziecka chodzowały do szkoły od 6 r. ż. Uczyły się na tabliczkach i pisały rysikami a u tabliczki miały uwiónzane gómbki abo szmatki.. Co się napisało to się zetrziło. Kiesi na dziedzinie biydy było dość .
W płóciynnym miyszku dostali bobu abo fazoli, a kiery był bogatszy to dostowoł placek z kukurzicy abo ze ziymioków.
W II klasie były uż zeszyty, kałamarze i pióra i dużooo plam i kleksów z atramyntu, to też czasami było skyrz tego moc larma. Dziecka uż się zaczyły uczyć z elemyntorza.
Połowa chodziła boso aż do jesiyni reszta od bogatszych ludzi była obuto. W II kl. była uż tabliczka mnozynio, a gimnastyka była przed szkołóm na placu wysutym oszkwarami-je! To bolało a dziubało w ty malutki nózki….je mi luto teraz takich małych dziecek. Były też zabawy: „ chodzi lisek koło drogi i rózne festyny.
Hań downi na dziedzinie najbogatsi byli siedloki, mieli pachołka, kiery robił przi kóniach, dziywke i pastyrza. Mieli kónia, pole i wykształcóne dziecka.
Byli też chałupnicy-mieli mało pola, krowiczke, moc dziecek, kiere szły na słuzbe do siedloka. Ty najmłodsze dziecka gynsi pasły. Ostatni byli kumornicy. Miyszkali u chałupników w izbeczce i nic ni mieli , szli se zarobić do dwora do siedloka, a u chałupników odrobiali kwartyr ( tóm izbeczke),
Siykło się kosami, młóciło cepami, mleło się rynkami na żarnach na chlyb i krupice. Siedloki młuciły se uż geplym- co kón chodził w kółko, wozili se obiyli do młyna i tuz tyn chlyb mieli jaśniejszy nie tak chróbo mlety.
Przi kożdej chałupie gyngały gynsi, bo dziołchy musiały mieć pierziny, synki ni. Kożdo dziołcha musiała mieć wiano z dóma, co by ji chłop nie wyczytoł, że z gółóm żicióm prziszła.
A tusz jak robić szkubaczki to trzeja piyrza skyrz tego przi kożdej chałpie była horda gynsi, że nie było potrzeba psa bo óne mało, co poszczypały to eszcze narobiły wrzasku. W kożdej chałpie było kiesi mocka dziecek, bo po 6,7 nawet i wiyncyj. Było tak: dziołchy dostowały po 2 pierziny i 4 zogłowki a chłapcy -kawalerowie się eszcze pytali czy dostanie chróbóm pierzine, bo to je ważne. Rozpóminali kogo napytać do tego szkubanio… to napytali sómsiadki, starsze ciotki, starki i dziołchy. Była Justyna, Zofija, Genowefa, Greta, Francka, Rózia, Rozala aji nierychtyczno Angiela. Szkubaczki były w zimie wieczorami tusz z ciotkami prziszli też chłapcy , były też czasym wnuki. Francek i Wincynty przysmyczyli jakisi wino 5 roków stare i samogón tusz im było coroz weselszy. Francek opowiadoł o utopiach, jak to kiesi chodził na zolyty ku tej swoji Justynie, a chodził kole rzyki i stowku, kole opusty. Ta woda się tak piyniła i naroz wyskoczył z ni utopiec i przelecioł mu przez droge. A był to snoci taki mały chłapiec w czyrwónych galotach. Dziecka go rade słuchały, a on ich chcioł postarszyć, bo ońe rade zaglóndały do tej opusty. A Wincynt zaś opowiadoł o I Wojnie Światowej. Paniczki rozprowaiały, uśmioły się. A tak szkubały z tydziyń i też śpiywały starodowne pieśniczki: „ za stodołóm na rzyce pasła dziolcha kaczyce”,” pasała wołki”, „wojenko,wojenko”, „trabia trąbia wojaczkowie”…. Szkubaczki się kónczyły dziołchy roz dwa poschraniały i pozamiatały, a worki z piyrzo wytrzepały kawaleróm na głowy do srandy. Prziszli chłapcy była dożynka. Był pyszny gulasz, kreple z powidłami, kołocze. I prziszoł też najszwarniejszy muzykant z harmónijóm – Wiktor mu było na miano- w nim się kochały wszystki dziołchy. Muzykanty pograli, dziołchy potańcowały, było bardzo wesoło. A potym była odkludzka. Taki był morał z tego, że po takich szkubaczkach doszło aji do wiesiela.
-Oj były to kiesi czasy ciynżki, ale wiesiołe. Ludzie się mieli radzi przychodzili do siebie, radowali się. Dycki na Godni Świynta zabijali babucia. W chałpie się cieszyli, bo mioł prziść masorz. Masorz przichodził w sobote, bo w pióntek my pościli i nie smieli miynsa jeść. W torbie masorz mioł siykiyre i pełno noży. Jak wloz do chlywka, to my się ni mógli dziwać, dopóki babuć nie wisioł na hoku. Mieli my radzi tego masorza, bo robił dobre jelita. Musioł też przi tym gorzołke wypić, żeby mu na żołądku nie zóstało. Czakali my też na pyrdelonke takóm zupe, co się w ni waziło jelita i miynso. Miynso i szpyrki wyndziło się potym we wyndzoku i wieszało na gorze we szpyrniku. Narobili se też prezwursztu
a leberek.
Tak to żywobyci na dziedzinie płynyło…
A teraz bydzie kapke do srandy.
Chciołech wóm dać do poczytanio list, kiery żech pisoł jak żech był u starzików na feryjach na Owczorni…
Na wsi na Owczorni u Starzików
w Zebrzidowicach
Witejcie mamulko a tatulku.
Je ż ech strasznie rod żech naszoł kapke czasu, co by też do Wos cosi napisać. Tu u starzików na dziedzinie je fajnie. Budzym się wczas rano i słyszym starzika jak uż tam drepto po kuchyni a smażi wajeczyne. Nie wiym czymu, ale w dóma jakosi ni mom rod wajec i furt bych jod te kulki z paczka z mlykiym, a tu mi to szmakuje może, że widzym jak te kurki se chodzowajóm po tej trowce zielonej, a starzik im tam kukurzicy też ciepnie. Mama isto, żeś je rada, bo snoci taki wajco je dobre na wzrok. Jak pośniodóm idym ze starkóm doić krowe. Jak malina je podojóno to starka Tereska dycki do mi się napić prosto z gorczka tego mlyka i wiysz, że to Ci je ganc lepszy jako s tego kartónu z Biedrónki. Starka prawi, że to je dobre na kości, a kie jo rosnym to mom chlastać mocka mlyko. Jak uż my tóm krasule podoili szli my jóm wykludzić na rajczule ąż się pasie. A wiysz, że jo szoł wtedy na boso. To je dobre na zdrowi . Starzik tak gónił jak był małym bajtlym a eszcze boso po ściyrnisku to dziepro był masarz na szłapy. A jaki dziecka sóm przez to zdrowe. Jak mie uwidziała ciotka Maryjka zza między prawiła mi, że bydym zahartowany, ale jo nie wiym, co to znaczy. Jak my szli spadki zbiyrali my ze starkóm młode pokrziwi na zupe. Starka dała do tej zupy sztwiertke smietónki- je jo to roz dwa smiatoł z talyrza!
W niedziele po kościele pojechali my ze starzikiym do Dymbowca nadychać się soli na solankach. Starzik mo to rod wdychać, bo prawi, że uż je jakisi dychawiczny i dycki się tym podlyczy. Prawi że wkole Cieszyna mómy taki małe sanatorium, a blisko chałpy. A wiysz mamo jaki tam był fajny plac zabaw jak jo się tam wygónił. A przeca ruch to zdrowi furt nóm to we szkole prawióm.
Powiydz tatowi, że starka wazi lepszóm zupe jako ta drugo babcia z miasta, możne Tymu, że ji to tu wyrosło na zogónie, a nie prószkowała to niczym. Ani tej pietruszki ani marekwi ani też ziymioków.
Wczora do starzików przileciały dziecka od Sómerlika na szpil. Wiysz, że aji dziołchy kiere na kożdy dziyń nie interesujum się fuzbalym też góniły. Po tym szpilu starsznie żech zgłodnioł a zaszołech to powiedzieć starce kiero dała mi się napić nejprzód kómpotu z trześni, bo prawiła, ze to je zdrowsze jako te wszystki soki z kartónu kiere kupujecie. Prawiym Ci mama, że ganc mi to szmakowało. Starka za tyn czos szkrobała ziymioki i rychtowała kiszke do żbónka bo na obiod my mieli ziymioki z kiszkóm i ze szpyrkami. Starzik, jak pojod, szoł se na chwile legnónć, bo prawił, że go jakosi bolóm kolana, ale eszcze przed tym posłoł mie, co mu natargóm takich listków bobkowych snoci, że to je zdrowe na klepeta.
Dycki na wieczór bruszym na kole jak eszcze ni ma ćma, ale nie starej się ni ma żech wtedy sóm bo nie wiym czy wiysz, ale starka Tereska mo taki dwie kryki
w siyni postawióne i dycki na wieczór idzie s nimi na szpacyr. Ciotka Ela kiero przijechała z Warszawy prawiła, że to je prozdrowotne, a na to godajóm u ni „ nordwalking”. Czasami jak staro Kawuloczka mo w chlywie porobione, to idóm we dwie, ale jo ji ni mom rod, bo ona mocka fulo, a najbardzi o inszych babach
z dziedziny.
Mie się tu mamo wcale nie mierznie, bo tu je żech furt w ruchu. Roz za kiedy w połednie idymy ze starzikiym nad stowek kapke się pokoltać. Za to ani nie trzeja płacić ani nie trzeja mieć karnetu .
Nie chce mni się wracać do chałpy z tych feryji. Mogym tu eszcze zóstać?? Starka prawi, że je moc rada, że piszym list kie dzisio furt wszyjscy abo piszóm sms-y abo siedzóm na tych fejsbookach, skuli tego za chwle może Poczta Polsko zbankrutować. Jadym za chwile na poczte ze starkóm na kole.
Pozdrawióm Was
synek Miłosz.
U nas na Cieszyńskim we szkole, na wiesielu, na pogrzebach śpiewómy pieśniczke stworzónóm przez Jana Kubisza, działacza ziemi Cieszyńskiej, kiery tworził pod wpływym poezji Adama Mickiewicza. Pisoł utwory opiewające piękno rodzinnej ziemi. Na zakóńczyni pozwolym se przytoczyć słowa tej pieśniczki. Wykludził żech się z ziymi cieszyński, ale w sercu fórt noszym mowe moich ojców.
„Ojcowski dom”
Ojcowski dom to istny raj,
Dar ojca niebieskiego,
Chociażbyś przeszedł cały świat,
Nie znajdziesz piękniejszego!
Tuś się dziecino pierwszy raz
Do matki uśmiechnęła;
Tuś się uczyła Boga znać,
Tuś modlić się zaczęła.
Tutaj na każdym kroku cię
Oczy ojcowskie strzegły,
Tutaj w zabawach ciągłych ci
Dni twoje młode biegły.
A gdy ci przyjdzie wynijść stąd
I odejść w świat daleki:
Ojcowski dom, dziecino miej
W pamięci twej na wieki.
