Prezentujemy kolejną z prac przesłanych na Regionalny Konkurs Literacki „Ze Śląskiem na ty”. Autorką pracy jest Liliana Wencel.
„Macierzyństwo piyrwej i dzisiej”
Już tyle lołt pisan prace na tyn slónski kónkurs, że casyn musan wróżyć, ło cym by tu jescy napisać, ale w tym roku pomysł przisoł sóm, a podsunóny mi go moje podopieczne z Klubu Seniora w Źlinicach, który już łod roku prowadzan. A trza prziznać, iże tematy zwiónzane z nami – kobiytóma i wszyskymi naszymi sprawóma, jak stan błogosławióny, poród i połóg, wracajóm dó nołs jak bumerang i wszystke – te starsze i te modsze – bo moje kobiyty w klubie majóm łod siedymdziejsiónt do dziewiyndziejsiónt lołt, lubiymy sie ło tym pogołdać i pospóminać, jak to pierwej z niymi bóło, a przi okazji porównać to, co bóło, z tym, co je tera i trzeba prziznać, że niy ma sie z cego cieszyć.
Przede wszyskym doszły my razym do wniosku, że kiedyjś wszysko bóło normalne, zwykłe i szło po koleji swojym życiowym torym, a dzisiej wszysko je skómplikowane, wyolbrzymiane do niezwykłojści i przez to prawie niemożliwe.
Tak na przikład dołwni bóło normalnóm kolejóm rzecy, że kobiyty sie za modu wydołwały i zarołz rodzióły dzieci, a potyn jy wychowywały i prowadzióły gospodarstwo dómowe – tak to bóło przijynte i tak też to wszyjscy respektowali, bo przekołzaniy życia i utrzimanie rodziny bóło nołważniejsze, a inne rzecy mógły pocekać na boku na swojan kolej, choćby budowa dómu. Dzisiej ludzie łodwróciyli tan kolejność i wszysko chcóm robić na łopak: nołprzód się dugo ucóm, potyn robión tak zwanóm karieran, wreście budujóm dóm, a dopiyro na kóńcu chcóm mieć dzieci, ło żyniacce cansto nie myślónc już wcale. Cóż, kiedy w tym cajsie zdónżóm sie już postarzeć i dopiyro wtedy zacynajóm sie kómplikacje – bo niy ma kogo położyć do piynknej biołej kolybki w różowej izdebce… Niestety, wtedy cansto je już za nieskoro na zmiany i zaczynoł sie walka ło macierzyństwo, ojcostwo – za wszelkóm cenam, nawet po „trupach”…
Joł nie je żołdnym badaczym, ale nie bajymy sie wadzić z faktóma, a łóne sóm take, że dołwni w kożdej wsi zdarzóła sie jedna abo dwie rodziny bezdzietne, a tera chnet w co trzeciej chałpie je tyn problem – to gołdoł chyba samo za siebie…
Sóm stan błogosławióny, też bół kiedyjś traktowny jako normalny okres przejściowy w życiu wiynkszojści kobiyt. Pewnie, że kożdoł kobiyta musiała sie wtedy barzi „szanować”, czyli mani przemancać, nie robić za kans i ciynżko nie dźwigać, za to wiyncy spać i jejś „za dwóch”, coby dziecio dobrze rosło, ale zazwyczaj bóła to jyno teoria, a w praktyce musiały cały tyn stan ciynżko fizycznie robić, cansto do samego rozwiónzania, ftore bez to przebiegało wtedy zazwyczaj sprawnie, mimo że kobiyty rodzióły w dómach, bez dołchtora, jyno z pómocóm hejbamy, z kobiytóma z rodziny, abo i blank same.
Pamiyntóm, że moja ołma Klara – mama łod mojej mamy Mariki, zawsze spóminała, że jak bóła z nióm w ciónży, to wrócióła na kole z cuga w Szydłowie – w środku zimy, ło północy, bez zaspy, a zarołz potyn starszo dziołcha – ciotka Rynata, co miała wtedy piynć lołt, musiała lecieć wartko po ciymku po hejbaman, bo chop łostoł na wojnie i miyszkały same w dóma, to zani łóne wrócióły, moja mama już bóła na świecie i borołka musiała już ołman jyno załopatrzić po porodzie. Po latach z kolei, jak miała mie urodzić, to też jóm koleżanki prosto z biura, dzie bóła ksiyngowóm, zarołz po zawarciu, zakludzióły do izby porodowej w Kómprachcicach, dzie też za godzinam zech się urodzióła. Joł sama zajś, jak rodziółach mojego trzeciego syna – Tadeusza, to rano musiałach zadzwónić do szkoły, że dzisiej już nie przidam na lekcje, bo właśnie jadam do śpitala rodzić… Jak widać, takoł je już naszoł rodzinnoł tradycja, że dzieci trza rodzić abo zarołz po robocie, abo jescy przed nióm, czyli inacy – nołprzód łobowiónzki,
a potyn przijymnojści…
Kobiyty z naszego klubu to prawie same rolniczki, tez to i nie dziwota, że też wszystke przeżyóły całe ciónże w dóma, w polu, abo chlywie, bo roboty nigdy nie brachowało. Pani Hildegarda Stach z Boguszyc, zanim jóm chop zawióz do śpitala w 1976 roku, wydojóła nołprzód siedym krów i łozloła mlyko do kónwi, za to też za godzinam urodzióła zdrowóm dziołszkan, w dodatku bez bólu. Pani Doroteja Stotko ze Źlinic musiała przed porodym dokóńcyć całe świniobiciy, a rołz – zani jechała rodzić, zajmowała się w chlywie… „wyżinaniym wieprzków”. Pani Róża Datko ze Źlinic do samego wiecora łokopowała rzepan na polu, a zarołz potyn sómsiołd – pan Wójcik, chop łod pani Anieli, wióz jóm biołym fiatym na porodówkan. Podobnie spóminajóm panie Agnieszka i Jadwiga Kasperek – rolniczki ze Źlinic, matki rodzin wielodzietnych, zawsze do łostatniej chwili wykónujónce swoje łobowiónzki. Pani Agnieszka, wieloletnioł żona sołtysa rodzióła aż szejś razy i zawsze w dóma, z hejbamóm, a łostatnióm córkan urodzióła ło czwartej nad ranym blank sama, zani przisła położnoł. Pani Jadwiga z kolei je dzisiej teściowóm sołtysa i moł aż siedmioro dzieci, a kożdóm ciónżan i poród przebóła normalnie i zawsze wszystko szło sprawnie, bo też do kóńca wszystko robióła jakby nigdy nic, a do porodu wojziół jóm sómsiołd Antek, właściciel słynnej dzisiej restauracji w Źlinicach, abo jego syn – Paweł.
Z samóm położnóm, czyli hejbamóm abo brółkóm, jak to się u nołs gołdało też bóły rozmaite historie, bo na przikład jak moja ołma Francka – czyli Franciszka Lelek z Ochódz rodzióła swego jedynego syna Reinika, którym bół mój nieżyjóncy już niestety łod jakygoś casu ojciec – Reinhard Lelek z Ochódz, to choć urodziół sie łón 19 listopada przed północóm, położnoł wpisała 20 listopada, bo sie pomylóła, abo ji zygarek spieszół i potyn bez całe życiy ojciec musioł aże dwa dni fajerować urodziny, z cego sie zresztóm bardzo radowoł, a umar – jak na ironian – połran dni przed geburtstakym i to pogrzyb bół 19 listopada, w 2019 roku, czyli gynau w dniu prawdziwych – dopiyro 76 urodzin…
Z kolei pani Gertruda Olsok ze Źlinic pamiyntoł, że ich położnoł – Dorota Grund, co jóm zwali Gruntka, to niekiedy przichodzióła do rodzóncej połran razy, aże się zacón tyn prawy poród, bo ji szkoda bóło casu i to jak rodzióła syna, wezwali jóm już wele połednia, a łóna jyno przisła, łobejrzała, co sie dzieje i… wrócióła dopiyro pod wiecór, coby łodebrać dziecio.
Jak w latach 60-tych zacóny powstołwać izby porodowe, a potyn śpitale położnicze, to pojawiół się problem z transportym kobiyt do tych miejsc ło różnych nołdziwniejszych porach, jak już zacynały rodzić. Mało fto mioł wtedy auto, pół biydy, jak mioł jy ftojś z rodziny abo sómsiadów, ale jak tego luksusu nie bóło w pobliżu, to ludzie radziyli się jak mógli – jechali autobusym, na mopku, na kole, abo i piechty – jak bóło blisko, na przikład wspómnianoł już moja mama – Maria Lelek z Ochódz szła na izban porodowóm piechotóm, prosto z roboty. Zajś wymiyniónoł wyżi pani Truda Olsok ze Źlinic, wieloletnioł sklepowoł z miejscowych sklepów też gołdoł, że zawsze do samego porodu robióła, ale jak rodzióla córkan, miała pecha, bo akurat położnoł zachorowała, a nie bóło pod rankóm auta i to miała potyn nie leko, zanim się dostała do śpitala, bo jej chop mioł jyno mopek marki Jawa i na niym w środku nocy jóm wióz na izban porodowóm do Kómprachcic, a po dródze zatrzimały jich szlabany na torach, bo dróżnik chyba społ. To jak jy w kóńcu łotworzół, to myślała, że na tych gleizach już urodzi, a to jescy nie kóniec tej historii, bo jak już tam w kóńcu dotarli, to się łokołzało, że w izbie je właśnie… rymónt i musieli wzywać pogotowiy i dopiyro tak wele 6 rano dojechała do śpitala, a wyjechali z dómu ło 2 w nocy, ale za to też ło 8 już sie córka urodzióła.
Z samym momentym porodu sóm też zwiónzane różne zabawne sytuacje w dómach i rodzinach, jak chociażby łopowiejść wymiyniónej już pani Hildy Stach z Boguszyc. Otóż pani Hilda, całe życie ciynżko pracujóncoł jako rolniczka, bardzo pogodnoł i wesołów kobiyta, któroł swoje dzieci rodzióła wartko i bez powikłań, ale dopiyro po wydojyniu wszystkich krów, do kóńca życioł baje spóminać pewnóm historian zwiónzanoł z narodzinóma jeji brata – Alfryda w 1958 roku. Otóż tymu Alfrydowi zaściało się prziś na świat akurat w wilijóm Bożego Narodzynioł, a że mutra bóła już na „łostatnich nogach”, to jescy wartko wszystko szykowała do wiecerzi, bo chciała, coby nicego jym na świynta nie brakło. Ale jak się nołgle zacón poród, to zrobióła się panika: ojciec musioł lecieć po gróntkan, my – dziejcka do ołmy i do ciotki, a mamulka – do łóżka rodzić, a na stole i bifeju wszysko już poszykowane do ważynioł wilije… A na to jyno cekały koty i… zezarły całe ryby i nawet śledzie, co jy tak ciynżko wtedy bóło dostać i to za całóm wilijóm musiały nóm wtedy styknónć pelkartołfle i makówki! Bóło to wielke zgorsyniy w rodziniy, ale zarołz potyn jescy wiynkszoł radość, bo w te świynta mieli mi w dóma prawdziwe „Dziecióntko” – małego braciszka i to bóło dloł nołs nołważniejsze…
Ja, ja – tak to zawsze bóło kiedyś: normalnie, i po koleji, bo po Bożymu…
A dzisiej…?
Dzisiej je wszysko inacy: dziwnie, skómplikowanie i na łopak, czyli po swojemu.
Nie banam tu już przitaczać wielu przikładów z dzisiejszego życioł, ło ftorych słychać dokoła, bo sóm łóne wszyske podobne i bółoby to nudne, ograniczan się wiync jyno do ogólnego stwierdzynioł faktów. Jak już napisałach we wstępie, dzisiej sie wszystko zamiynióło rolóma: to, co je mani ważne i moł być jyno dodatkym do życioł stało się nołważniejsze, a rzecy naprawde ważne zeszły na plan dalszy, dzie się jich nie dostrzegoł i bez to niy może być dobrze.
Zajś wracajónc do naszego tematu macierzyństwa to dzisiej łod pocóntku do kóńca je łóno – mimo nołlepszej opieki medycznej i prawnej w dómu i robocie, mimo wielkiej pomocy państwa, dugich urlopów i wielkich zasiłków – corołz trudniejsze. Dzisiej już samo zajściy w ciónżam bywoł bardzo skómplikowane, niewiela mani problemów je z donoszyniym ciónży, cansto przeleżanej w śpitalu, a naturalne porody odchodzóm poleku do lamusa, zastępowane przez cesarki na życzenie, abo porody w znieczuleniu, bo kobiyty nie chcóm cierpieć. A przecan już w Biblii Pón Bóg pedzioł piyrszej kobiycie – Ewie, że w bólu rodzić bandzie…
Trza też jasno pedzieć, że tera sie ciónży po prostu nie przebywoł, jyno „celebruje” i przeżywoł łod piyrszych chwil, dzie wszystko je na pokaz, nawet brzuch ciónżowy, kiedyś skrywany w ciónżowych klejdach, a dzisiej wypiynty w ciasnych bluzkach albo goły pokazowany w sesjach zdjynciowych. Cały stan łodmiynny kobiyty je tera jakby pod łochronóm, cansto nie może łóna wtedy nic abo prawie nic robić a casyn nawet leży cały tyn cas w dóma, abo w śpitalu, a to nie je przecan dobre dloł jeji zdrowia i cekajóncego kobiyta porodu.
A tak naprawde – wióm to wszyske kobiyty, co majóm swoje dzieci, ciónża i poród to dopiyro pocóntek tej ciynżkej i mozolnej drógi, co się nazywoł „macierzyństwo”. Nawet nieftore gołdajóm dosadnie, że dopóki dziecio je w brzuchu, to je z niym świynty spokój, a zarołz, jak na świat wylejzie, to zacynajóm się problemy. I zajś musan tu powtórzyć, że kiedyjś bóły to jakby normalne problemy zwiónzane z wychowywaniym dzieci, a w dzisiejszych casach sami sobie rozmaite z tym zwiónzane problemy mnożymy, bo jak sie jyno take dziecio urodzi, to wszyjscy zarołz zacynajóm wele niego skołkać i mu dogołdzać, pokazujónc tak, że je nołważniejsze na świecie, a łóno to wartko pojmuje i zacynoł rzóndzić całóm rodzinóm, skónd już blisko do katastrofy, bo jescy nigdy w historii nie bóło tak, że dzieci sóm w centrum uwagi i rzóndzóm dorosłymi, a tera my niestety takich casów dożyli, ale to je już kolejny temat na nastempnóm pracan – może za rok…
Zmierzajónc ku końcowi, tak się tera zastanawióm i próbujan dojś do jednego nołważniejszego powodu takygo stanu rzecy i chyba już wian, camu tak je: ano chyba bez to, iże kiedyjś Pón Bócek bół w naszym życiu zawsze na piyrszym miejscu, a wtedy wszystko inne samo się ludzióm po koleji ukłołdało, a dzisiej na piyrszym miejscu cowiek stawioł sóm siebie i bez to wszystko inne mu się miyszoł, logicznie nie ukłołdoł, nie idzie po koleji, ani w żołdnym porzóndku, co sprawioł, że nie żyjymy naprawde – pełnióm życia, ale jakby na niby, obok samych siebie, w ogólnym chaosie, a z tego niy może być przecan nic dobrego…
