Kochanowski ma pięćdziesiątkę

Teatr Dramatyczny im. Jana Kochanowskiego w Opolu ma 50 lat. Niech jednak nikogo nie zmyli ten jubileusz. To nie znaczy, że teatr w Opolu wcześniej nie istniał. Teatr Ziemi Opolskiej przez lata odnosił sukcesy i wystawiał znakomite spektakle. W 1975, w rocznicę „wyzwolenia” Opola przez sowietów, oddano we władanie ludzi teatru gmach, któremu nadano imię Jana Kochanowskiego. Do dziś istnieje gong, który obwieszczał pierwsza premierę.

– To bardzo dobrze, że zabrzmiał ten gong, bo przypomniał nam, że dzieje się coś ważnego. 50-lecie teatru imienia Jana Kochanowskiego jest dla nas bardzo ważnym wydarzeniem. Pół wieku nieprzerwanej działalności instytucji kultury to rzecz, nad którą należy się pochylić. A to instytucja wyjątkowa, bo to jedyna taka scena w regionie – mówił marszałek Szymon Ogłaza podkreślając, że samorząd województwa jako organizator teatru jest przede wszystkim jego mecenasem, bo zapewnia w budżecie warunki do jego funkcjonowania. – Ale to artyści decydują o tym, jak działa instytucja kultury i staramy się, żeby właśnie tak było – dodawał marszałek. Szymon Ogłaza mówił, że od lat, od kiedy bywa w opolskim teatrze, placówka ta ma niezwykle dobry kontakt z odbiorcami i życzył teatrowi, by ten kontakt był nadal żywy i jeszcze mocniej się rozwijał.

– Nie chcemy robić wielkiej pompy, by pokazać kim jesteśmy, bo to udowadniamy każdego dnia – mówi Norbert Rakowski, dyrektor Teatru im. Jana Kochanowskiego w Opolu. – Dedykowaną jubileuszowi premierą będzie „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego w reżyserii Piotra Ratajczaka. 50 lat temu, 23 stycznia 1975 roku, kiedy otwarty został teatr, to właśnie spektakl „Przedwiośnie” w reżyserii Stanisława Brejdyganta było pierwszym wystawionym na deskach teatru spektaklem. Myślę, ze ważne, aby po pięćdziesięciu latach spojrzeć na tę samą literaturę, ale zupełnie innym kluczem, z zupełnie innej perspektywy i innym językiem. W nawiązaniu do pierwszych lat teatru Marcin Liber wyreżyseruje „Wodzireja”, który również pochodzi z tamtego czasu. Mamy także kolejną koprodukcję, tym razem ze słowackim teatrem z Trnavy, z którym przygotujemy spektakl nawiązujący do II wojny światowej. Ale ten program zostanie poszerzony o inne wydarzenia, jak spektakle gościnne, będzie specjalny koncert z okazji 50-lecia, nad którym już pracujemy z Wojtkiem Mazolewskim, będą też jubileuszowe wystawy czy wieczór poświęcony Agnieszce Osieckiej. Wiele z tych wydarzeń jest możliwych dzięki współpracy z naszymi parterami – wymieniał Norbert Rakowski.

– Pięćdziesiąt lat pokazuje nam jak ważna jest kultura – dodaje dyrektor. – Najważniejsze to co chcemy zaprezentować, to, że mamy świadomość czemu teatr służy, jakim wartościom. Poszerzamy świadomość społeczną i budujemy wartości, których ludzie chcą i dlatego tutaj przychodzą.

Samorząd województwa jest bezsprzecznie mecenasem teatru, bo specjalną kwotą z budżetu województwa wsparł także ten jubileusz. – Cieszę się, że ten jubileusz otwieramy właśnie z dyrektorem Rakowskim, bo te ostatnie lata to był naprawdę dobry czas dla teatru. To, jak on dzisiaj wygląda, jak się zmieniał także wizualnie, to wszystko jest zasługa ludzi, którzy w teatrze pracują – mówił wicemarszałek województwa Zbigniew Kubalańca. Wicemarszałek poinformował, że zarząd województwa przeznaczył specjalną kwotę 200 tysięcy złotych na wydarzenia związane z jubileuszem, aby nadać mu godny i wyjątkowy charakter.

Teatr Kochanowskiego jest nie tylko ważną instytucją miasta i regionu, ale także ważnym elementem wizerunku miasta, zwłaszcza po modernizacji sprzed kilku lat. To przecież największa scena teatralna w Polsce. Od początku swojej działalności teatr gościł wybitnych twórców i od 50 lat nieprzerwanie jest istotnym miejscem na teatralnej mapie Polski. Dziś nie poprzestaje na wspomnieniach, ale chce czerpać z przeszłości, aby jeszcze odważniej i w bardziej kompleksowy sposób, rozmawiać o tym, co aktualne. – Podkreśla to nasze jubileuszowe hasło przewodnie: „Tworzymy przyszłość inspirowani tradycją. Jesteśmy teraz”. Stanowi ono zaproszenie do dalszego odkrywania teatru jako przestrzeni dialogu, inspiracji i twórczości – mówił dyrektor opolskiej sceny Norbert Rakowski.

Do tradycji, a przede wszystkim wizualnej strony teatru nawiązuje także oprawa graficzna jubileuszu, przygotowana przez Krzysztofa Kuki Iwańskiego, który pomysł na logo zaczerpnął z charakterystycznej bryły teatralnego budynku, ale na tej podstawie stworzył wizualną oprawę, która teatrowi i jego widzom będzie towarzyszyła przez cały rok. – Bo to będą nie tylko plakaty, ale także przydatne gadżety, które z widzami zostaną na dłużej – mówił.

Trochę historii

Po II wojnie światowej w Opolu powstał Teatr Ziemi Opolskiej. Mieścił się tam, gdzie obecnie stoi Filharmonia Opolska. W 1960 roku ze względów bezpieczeństwa zamknięto tę siedzibę, a zespół aktorów dramatycznych został połączony z teatrem lalki, przez 15 lat dzieląc z nim scenę przy ul. Kośnego.

W 1965 roku na szczeblu państwowym podjęto decyzję o postawieniu nowego gmachu dla teatru dramatycznego przy Placu Lenina (obecnie Plac Teatralny). Kamień węgielny pod jego budowę wmurowano 28 listopada 1965 roku, w miejscu, gdzie w latach 30. ubiegłego wieku Niemcy planowali teatr im. Adolfa Hitlera – o czym świadczyły fundamenty, w których zamurowano informacje na ten temat.

Stworzenie projektu budynku zlecono dwóm architektom – Julianowi Duchowiczowi i Zygmuntowi Majerskiemu. Nowoczesny, nietypowy, modernistyczny projekt był dla opolan zaskoczeniem. Mieszkańcy śmiali się, że w Opolu powstaje skocznia narciarska.

Choć budowa trwała długo (10 lat), to prace wykończeniowe realizowano w pośpiechu – przez co kilka kwestii nigdy nie zostało doprowadzonych do końca. Między innymi nie ukończono fosy przed budynkiem.

Uroczyste otwarcie nowej siedziby opolskiego teatru nastąpiło 23 stycznia 1975 roku, z okazji wkroczenia „wyzwoleńczej” Armii Radzieckiej do miasta. Jako pierwszy spektakl zagrano Przedwiośnie Stefana Żeromskiego w reżyserii Stanisława Brejdyganta, a wiosną 1975 roku odbyły się w teatrze pierwsze Opolskie Konfrontacje Teatralne – festiwal poświęcony klasyce polskiej.

W 1979 roku Teatr Kochanowskiego był już znaczącym ośrodkiem kulturotwórczym w kraju – przez Konfrontacje, ale też dzięki rodzimym spektaklom, które zdobywały nagrody na ogólnopolskich festiwalach. Po raz pierwszy opolski zespół aktorski wyjechał za granicę w 1997 roku, prezentując w Londynie Ich czworo w reżyserii Tomasza Obary.

W 1992 roku, z powodu braku środków i trudności organizacyjnych nie odbyły się Opolskie Konfrontacje Teatralne. Aby ratować swój budżet, teatr wynajął część foyer prywatnym przedsiębiorcom, którzy otworzyli tu klub nocny o szumnej nazwie Rimini. Na fasadzie budynku pojawił się krzyczący, różowy neon z tą nazwą, ale na szczęście ten etap już dawno za nami.

Dzisiaj Teatr im. Jana Kochanowskiego to miejsce skupione na widzach oraz artystach otwartych na dialog i krytykę, chętnych do poszerzania własnych horyzontów. Jesteśmy otwarci dla wszystkich, którzy chcą spoglądać na świat i innych ludzi z różnych perspektyw.

W 2015 roku dyrektorem teatru został Norbert Rakowski, by w kolejnych latach konsekwentnie realizować ideę o teatrze jako miejscu spotkań i budowania wspólnoty kulturalno-społecznej. Założeniem proponowanego przez Rakowskiego programu pod hasłem „teatr wielu głosów, różnych spojrzeń’’ jest współpraca z artystami, którzy w oryginalnych ujęciach scenicznych chcą podejmować ważne fundamentalne problemy i konfrontować je z widzami, inicjując twórczy dialog. Program ten koncentruje się na realizacjach projektów nieoczywistych, łączących ze sobą różne gatunki sceniczne, dziedziny sztuki i estetyki.

W 2016 roku z inicjatywy Norberta Rakowskiego powstała czwarta scena – Modelatornia, a także konkurs pod tą samą nazwą, który nawiązując do poszukiwań teatralnych prowadzonych przez Jerzego Grotowskiego w Opolu w latach 1959-64, w swoim zamyśle ma być azylem dla twórców poszukujących nowych języków, form i sposobów nawiązania dialogu z publicznością.

Norbert Rakowski zainaugurował również nowy festiwal – Opolską Scenę Tańca, w ramach której prezentowane są najciekawsze realizacje taneczne i performatywne, zarówno młodych, jak i uznanych artystek i artystów z Polski oraz z zagranicy.

Teatr im. Jana Kochanowskiego od sześciu lat należy do European Theatre Convention (ETC), największej sieci teatrów publicznych z trzydziestu pięciu krajów Europy; Norbert Rakowski jest wiceprezydentem tej organizacji.

Przynależność do ETC otworzyła nowe możliwości współpracy. Powstały międzynarodowe koprodukcje, takie jak: I’m nowhere – realizowana wspólnie z festiwalem Boska Komedia i Teatrem w Madrycie, The Best European Show, którego producentami były teatry ze Słowenii, Włoch, Malty i Kosowa. W tym sezonie przygotowywana jest kolejna koprodukcja z Teatrem Jana Palarika w Trnawie – spektakl Negatyw w reżyserii Davida Paski.

W 2023 roku Opole gościło II Europejskie Forum Teatrów, połączone z konferencją ETC. Wynikiem tego wydarzenia była „Deklaracja opolska”, zaprezentowana w wielu krajach Europy oraz na 77. edycji Festiwalu w Awinionie, która zawierała kluczowe postulaty dotyczące wsparcia dla branży teatralnej w obliczu obecnych wyzwań, takich jak zmiany technologiczne czy kryzys klimatyczny.

Teatr Kochanowskiego konsekwentnie kontynuuje dyskusję o problemach współczesności, a także o roli kultury, organizując między innymi spotkania wokół spektakli – z publicystami, filozofami, krytykami, a także panele z udziałem przedstawicielami teatrów i instytucji kultury z Europy.

W 2021 roku, po gruntownej modernizacji gmachu Teatru, powołano do życia Centrum Edukacji Kulturalnej, oferujące szeroki wachlarz warsztatów i programów edukacyjnych dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Udało się również przywrócić oryginalne założenia projektantów budynku – poprzez ponowne otwarcie i odsłonięcie podzielonych przestrzeni dwupoziomowego foyer – oraz dostosować je do współczesnych standardów technologicznych i trendów projektowych. Staranne działania nienaruszające architektury z lat 70. sprawiły, że miejsce to znowu zachwyca i przyciąga publiczność.

Instytucja się zmienia, opolskie się rozwija, świat idzie do przodu. Nie zmienia się jedno – wpływ kultury na naszą codzienność. Teatr „dzieje się” tylko tu i teraz, ale jego oddziaływanie jest znacznie szersze. Jako największa instytucja kultury w regionie mamy świadomość naszej misji i odpowiedzialności. Jesteśmy wdzięczni publiczności i miejscu, w którym możemy działać. Nie zatrzymujemy się jednak na wspomnieniach. Pięćdziesiąty rok istnienia chcemy uczcić przede wszystkim, poszerzając ofertę kulturalną trwającą okrągły rok, nie ograniczając się zatem do imprezy urodzinowej. Inspirowani tradycją, jesteśmy tu teraz i…
naprawdę wiemy, PO CO tu jesteśmy.

Dyrektorzy teatru: