Dzięki uprzejmości Rafała Rippela, pragniemy przybliżyć Państwu historię klasztoru w Czarnowąsach. Blisko czternaście lat temu grupa przyjaciół postanowiła wydać gazetkę parafialną „Forum Św. Norberta”.
Część mieszkańców być może jeszcze pamięta ten okres, w którym wydawano kwartalnik i posiada jego egzemplarze w domu. Zapewne jednak zdecydowana większość osób nie wie, że za sprawą kilku pasjonatów mieszkańcy mogli zaczerpnąć lekcji historii na łamach parafialnego kwartalnika.
Dlatego chcielibyśmy „odświeżyć” części mieszkańcom historię klasztoru w Czarnowąsach, przedstawioną na łamach „Forum Św. Norberta”. Dla wielu z nas będzie to zapewne pierwsze spotkanie z tym wspaniałym zabytkiem.
Z Historii Klasztoru w Czarnowąsach (1228-1643)
Zespół klasztorny sióstr norbertanek leży w dolinie Małej Panwi, w pobliżu jej ujścia do Odry, przy drodze z Opola do Namysłowa. Składa się nań, zbudowany prawdopodobnie w połowie XIII wieku, kościół pod wezwaniem Św. Norberta oraz zabudowania klasztorne.
Kościół gotycki został zniszczony w 1643 roku, a następnie odbudowany w stylu barokowym. W jego podziemiach znajdują się groby zakonnic. Z zakonem łączy Dom Zakonnic wzniesiony w 1682 roku przez Jana Franciszka Fröhlicha z Opawy.
Od strony wschodniej przylega doń budynek Prałatury powstałej w latach 1727-30. Całość jest otoczona murem obronnym, częściowo zachowanym od strony południowej i wschodniej. Został on zbudowany ok. 1600 roku, a po zniszczeniach spowodowanych wojną trzydziestoletnią (1618-1648) odbudowany.
We wschodniej części, z najstarszej zabudowy, zachowała się brama wjazdowa i baszta narożna, a w południowej furta z basztą prowadząca na dziedziniec klasztoru. W obrębie zabudowań klasztornych istniały pierwotnie dwa ogrody.
Pierwszy znajdował się przy Domu Zakonnic, drugi przy Prałaturze. Oba założone w końcu XVII wieku w układzie geometrycznym z klombem w kształcie koła pośrodku i krzyżującymi się przy nim alejkami. Dziś mimo upływu czasu i innego otoczenia, w dalszym ciągu widać w tych kilkusetletnich murach ślady dawnej świetności najważniejszego przez wiele stuleci w okolicy ośrodka życia religijnego i gospodarczego.
Pierwsze wzmianki o zakonie premonstrantek na Śląsku pochodzą z początków XIII wieku. Znajdują się w nekrologach księcia raciborsko-opolskiego Mieszka Plątonogiegio (zm.16.05.1211) i jego żony, księżnej Ludmiły (zm.20.10.1211).
Ludmiłę nazywa się w nich „prima fundatrix huius loci” (pierwsza fundatorka tego miejsca), a jej męża „Mesco dux Polonorum fundator huius loci” (Mieszko książę Polaków, fundator tego miejsca). Tak, więc oboje małżonków można uważać za fundatorów i założycieli klasztoru premonstrantek w Rybniku.
Pełniejszym źródłem, w którym mowa o klasztorze jest dokument biskupa wrocławskiego Wawrzyńca (1207-1232) z 25 maja 1233 roku, w którym zostały potwierdzone pierwotnie i nowe nadania dla klasztoru. Należały do niego m.in. wieś Rybnik z dochodami z kaplic i karczm wraz z prawem korzystania ze wszystkich ówczesnych i przyszłych dochodów, a ponadto dziesięciny z czternastu wsi w kasztelanii cieszyńskiej.
Kolejnym źródłem o początkach klasztoru jest bulla papieża Grzegorza IX z 22 kwietnia 1227 roku, w której odpowiadając na prośbę konwentu, papież „sub beati Petri et nostra protectione” ( pod opiekę św. Piotra i naszą) bierze w opiekę zakonnice wraz z nabytymi przez nie dobrami.
W 1228 roku, syn Mieszka i Ludmiły książę Opolski Kazimierz przenosi konwent z Rybnika do Czarnowąsów. Odtąd miejsce, w którym znalazł się klasztor określa się mianem Bozidom (Bożydom). W 1234 roku pojawiają się kolejne nazwy: „Domus et conventus beatae Virginus Mariae” (Dom i Zgromadzenie Błogosławionej Dziewicy) i „Monasterium sanctae Mariae in aquis” (Klasztor św. Marii na wodzie), nawiązująca do położenia klasztoru w pobliżu rzek.
Po przeniesieniu do Czarnowąsów, do klasztoru należały dwadzieścia trzy miejscowości stanowiące darowizny księcia Kazimierza, który oddał też prepozytowi klasztoru zwierzchnictwo nad niższym sądownictwem oraz zwolnił mieszkańców należących do klasztoru wiosek z danin na rzecz władzy książęcej.
W 1234 roku w związku z zakwestionowaniem praw do posiadłości klasztornych, książę Henryk Brodaty, opiekun synów zmarłego księcia Kazimierza, doprowadził do ponownego zestawienia majątku klasztoru, piętnaście wiosek, prawo do czerpania dochodów z kaplic i karczm w Rybniku, Bytomiu i cła na komorze celnej w Siewierzu oraz utrzymywał w mocy nadane przez księcia Kazimierza przywileje dla ludności.
W kolejnych latach dochody klasztoru składały się z dziesięcin i czynszów płaconych przez ludność w postaci zbóż, bydła, drobiu, wosku, ryb, miodu, pieniężnych opłat sądowych oraz powinności prac rolnych i rzemieślniczych wykonywanych na rzecz klasztoru.
Majątek powiększano również przez zakup nowych dóbr, zamianę już istniejących lub przez darowizny. W 1289 roku książę opolski Mieszko ofiarował klasztorowi 4.320 morgów czyli 100 łanów frankońskich w lesie zwanym Witalisową Porębą, który rozpościerał się w północnej części obszarów między Opolem a Czarnowąsami .
Na tym terenie w 1319 roku klasztor lokował na prawie niemieckim wieś Frauendorf (obecnie Wróblin-dzielnica Opola), co pozwalało uzyskać na pewien czas zwolnienie wójta i osadników ze świadczeń na rzecz księcia.
Z 1279 roku pochodzi dokument, w którym żona Henryka z Mechnic, Anastazja ofiarowała klasztorowi swoje dobra dziedziczne- wsie Wrzoski i Mechnice w zamian za pochowanie jej w klasztorze.
W 1328 roku książę niemodliński Bolesław dokonał zamiany dóbr z klasztorem. Za Skorogoszcz, gdzie należało mu się tylko cło oddał wieś Wawelno, której ziemie graniczyły z dobrami klasztornymi. Jeszcze inna formą pomnażania majątku klasztornego było zakładanie lub lokowanie istniejących wsi na prawie niemieckim. W takich wsiach sołtys i osadnicy byli zwolnieni z świadczeń na rzecz księcia. Składali je na rzecz klasztoru, a ponieważ dziesięciny z powstających we wsiach młynów i tartaków przynosiły spore dochody, klasztor lokował w 1274 roku wieś Żelazną, w 1288 Książnice, a w 1933 roku Brynicę. (…) cdn.
